Bratek ogrodowy

Fiołek ogrodowy wykształca atrakcyjne, duże (średnio 6–7 cm średnicy), kilkupłatkowe i różnobarwne kwiaty. Odmiany są podzielone na grupy. Fiołki z grupy Hiemalis zakwitają wcześnie, mają małe kwiaty i są odporne na niskie temperatury. Grupa Roggli kwitnie później od innych, ale poszczególne odmiany wyróżniają bardzo duże kwiaty o intensywnych kolorach. Vorbote tworzą natomiast duże kwiaty okrągłe w zarysie. Grup fiołków jest jeszcze więcej, a odmiany są liczone w setkach.

Rośliny nie są toksyczne, wprost przeciwnie – należą do grupy kwiatów jadalnych i można dekorować nimi potrawy. Bratek ogrodowy nie występuje naturalnie w przyrodzie, chociaż można go spotkać zdziczałego na nieużytkach czy blisko lasów. Jest mieszańcem międzygatunkowym, powstałym przez krzyżowanie m.in. fiołka trójbarwnego i fiołka żółtego.

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor) naturalnie występuje w Azji i Europie (w tym w Polsce). W porównaniu z bratkiem ogrodowym ma znacznie mniejsze kwiaty. Kwitnie od czerwca do października. W uprawach rolnych bywa traktowany jako chwast, jednak ma zastosowanie lecznicze. Podobnie jak fiołek wonny (Viola odorata), będący jednocześnie dekoracją ogrodów. To roślina wieloletnia, która dorasta do 15 cm wysokości. Kwitnie wiosną – od marca do maja – na niebiesko-fioletowo. Kwiaty wydzielają delikatny, przyjemny zapach.

Duże walory dekoracyjne ma również fiołek rogaty (Viola cornuta). Jest wyższy, osiąga do 25 cm wysokości. Kwitnie od maja do września i w Polsce jest uprawiany jako roślina dwuletnia. Jego kwiaty są drobniejsze niż u bratka ogrodowego (ok. 4 cm średnicy), ale bardzo liczne. Typowy gatunek, naturalnie występujący w Pirenejach, ma fioletowe kwiaty, ale w sprzedaży jest dostępnych wiele odmian kolorystycznych. Niektóre z nich mają nawet dwu- lub trzykolorowe kwiaty. Nazwa gatunkowa pochodzi od kształtu jednego płatka, który ma długą, skierowaną ku górze „ostrogę”.

Fiołki ogrodowe uprawiaj w miejscach słonecznych lub lekko zacienionych. W pierwszym przypadku kwitną najobficiej, jednak wymagają wzmożonej opieki. W drugim z kolei – kwitną najdłużej. Co ważne – miejsce słoneczne nie oznacza rażącego, bezpośredniego słońca np. nieosłoniętej wystawy południowej. W takich warunkach roślinom może być za gorąco i zbyt sucho. Większość gatunków – zwłaszcza tych, które wytwarzają drobne kwiaty, takich jak fiołek rogaty – radzi sobie w półcieniu. Unikaj całkowitego zacienienia – rośliny nie pokazują wtedy swoich walorów dekoracyjnych, słabo kwitną i częściej chorują.

Fiołek ogrodowy najczęściej jest wysiewany w czerwcu lub lipcu do rozsadnika np. w rzędach. Młode rośliny, które mają 2–4 liście, należy przepikować, sadząc w rozstawie 4x5 cm. Dopiero pod koniec lata lub na początku jesieni przesadź je w miejsce docelowe w rozstawie 15x15 cm. Przez cały okres uprawy regularnie nawadniaj bratki, aby nie dopuścić do przesuszenia gleby. Jest to szczególnie istotne latem, gdyż siewki są wrażliwe na niedobór wody.

Pozostałe fiołki możesz wysiewać we wrześniu lub październiku, a wiosną – po ruszeniu wegetacji – przesadzać je na właściwe miejsce. Odległości sadzenia są nieznacznie mniejsze w porównaniu z bratkiem.

Oprócz tego łatwo dostępne są sadzonki fiołków. Możesz je od razu wysadzać do ogrodu (wiosną) lub pojemników na balkon. Kwitną w tym samym roku. Możesz kupić rozsadę, która już znajduje się w początkowej fazie kwitnienia – to efektywniejszy i szybszy sposób na ozdobę ogrodu.

Bratki i fiołki mają średnio wysokie wymagania glebowe. Najlepiej sadzić je w glebie żyznej, próchniczej i umiarkowanie wilgotnej. Nie lubią gleb suchych, ale jednocześnie chorują w podłożach ciężkich i stale wilgotnych. Gleby lżejsze użyźniaj raz w roku poprzedzającym uprawę, stosując obornik. Corocznie warto mieszać kompost z podłożem, a także wykonywać ściółkowanie. Zrezygnuj natomiast z upraw w podłożach gliniastych czy okresowo zalewanych. Ostatecznie możesz wymieszać taką ziemię z zakupionym żyznym, próchniczym substratem oraz kilkucentymetrową warstwą piachu. Prace wykonaj przy użyciu glebogryzarki. Generalnie dostosowywanie gleb gliniastych do uprawy roślin takich jak fiołki to proces ciągły, a zabiegi wykonuje się latami. Fiołek ogrodowy lubi podłoża o odczynie lekko kwaśnym. Pamiętaj, aby unikać skrajnego pH.

Fiołkom uprawianym w pojemnikach wystarczy uniwersalna ziemia dla roślin pokojowych bądź balkonowych. Można ją wymieszać z keramzytem lub perlitem dla rozluźnienia. Oprócz tego z wymienionych materiałów warto usypać też 2–3 cm drenażu na dnie donic i skrzyń. Takie działanie zmniejsza ryzyko gnicia korzeni w przypadku zbyt obfitego podlewania czy intensywnych opadów (balkony i inne miejsca bez zadaszenia).

Fiołki w ogrodzie podlewaj regularnie w czasie letnich upałów (nawet dwa razy w tygodniu) oraz sporadycznie w przypadku długo utrzymujących się okresów bezdeszczowych w okresie wiosennym i wczesnojesiennym. Latem młode siewki nawadniaj nawet codziennie. Używaj do tego spryskiwacza lub konewki, która rozprasza strumień wody. To ograniczy ryzyko uginania się siewek.

Częstego podlewania wymagają także bratki uprawiane w pojemnikach. Latem na słonecznym balkonie nawadniaj je co 1–2 dni. Częstotliwość podlewania zależy od wielu czynników – głównie temperatury i nasłonecznienia. Jeśli podłoże w warstwie do 1 cm jest całkowicie suche, zabieg jest potrzebny. Objawem niedoboru wody jest więdnięcie liści i zasychanie kwiatów.

Rośliny podlewaj rano lub wieczorem – to efektywniejsze. Dzięki temu unikniesz strat wody (parowanie) oraz zmniejszysz stres u roślin (niższa różnica temperatur wody i podłoża). W czasie podlewania staraj się unikać moczenia liści i kwiatów.

Fiołki ogrodowe wytrzymują zimy w polskim klimacie, ale wymagają ochrony. Po przekwitnięciu późną jesienią osłoń je liśćmi bądź stroiszem (gałązki iglaków). Osłony zdejmij wczesną wiosną. Przymrozki nie szkodzą roślinom.

Do uprawy w pojemnikach zwykle kupuje się sadzonki dwuletnie, które kwitną w danym roku, a po przekwitnięciu są wyrzucane. Zimowanie roślin jednorocznych np. z własnego siewu, jest kłopotliwe, ale możliwe. Rośliny po jesiennych przymrozkach należy przenieść do chłodnego, nieogrzewanego i jasnego pomieszczenia. Podlewanie ogranicz do minimum – tak by ziemia nie wyschła całkowicie. Innym sposobem jest dołowanie pojemników w gruncie, w ogrodzie i okrywanie stroiszem.

Bratek ogrodowy i inne gatunki to rośliny, które nie tylko kwitną obficie, ale także długo. Na kwitnienie potrzebują więc dużych nakładów energii. Warto dokarmiać je od pierwszego roku uprawy. W ogrodzie zastosuj 2–3 dawki nawozu w ciągu sezonu (np. wczesną wiosną, pod koniec wiosny i w połowie lata). W pojemnikach rośliny możesz dokarmiać co 2–3 tygodnie nawozami dla roślin kwitnących.

Dobrze sprawdzą się też organiczne nawozy humusowe, które przy okazji pozytywnie wpływają na produkcję próchnicy i stwarzają dobre warunki mikroorganizmom glebowym. Z nawozów mineralnych wybieraj te, które mają dużo fosforu i potasu, a mniej azotu. Dzięki takiemu nawożeniu fiołki dobrze się krzewią, okazale kwitną i lepiej znoszą niedobory wody.

Z nawożenia możesz zrezygnować, jeśli w danym roku (lub poprzedzającym uprawę bratków) zastosujesz obornik. Nadmiar składników pokarmowych jest równie niekorzystny, co ich niedobór.

Fiołki ogrodowe możesz rozmnażać generatywnie – przez wysiew nasion (patrz wyżej). Zwykle kiełkują w ciągu 7–20 dni. Rośliny posadzone w ogrodzie często rozmnażają się z samosiewu. Samodzielnie pozyskane nasiona należy wysuszyć (zbiera się je na bieżąco wraz z przekwitaniem pojedynczych kwiatów). Warto przetrzymać je przez kilka tygodni w lodówce. Takie ochłodzenie zwiększa efektywność kiełkowania.

Fiołki najczęściej są porażane przez choroby, których symptomem są plamy na liściach bądź nalot. Drobne, liczne, ciemne plamy to często oznaka plamistości (wywołują ją różne patogeny). Żółte plamy, które występują na górnej powierzchni liści (głównie starszych) oraz fioletowy nalot i drobny meszek od spodu to symptomy mączniaka rzekomego. Nasilone objawy możesz zauważyć wiosną i jesienią. Szare plamy na liściach, ogonkach liściowych i szypułkach kwiatowych to objawy antraknozy. Wszystkie choroby zwalczaj przy zastosowaniu fungicydów. Mocno porażone organy roślinne np. liście z dużymi przebarwieniami, zaleca się usunąć.

Ze szkodników dla bratków najgroźniejsze są mszyce. Owady występujące w dużych koloniach w ciągu kilku dni mogą doprowadzić do zniszczenia roślin (także wielu innych grup zieleni). Wysysają z nich sok, co prowadzi do deformacji liści i kwiatów. Blaszki liściowe żółkną, a następnie zamierają. Przy dużej inwazji mszyce są w stanie doprowadzić do stopniowego zamierania roślin. W czasie żerowania wydzielają lepką spadź – to jeden ze znaków rozpoznawczych. Owady są drobne (do 3 mm długości), o zmiennej barwie – od jasnozielonej po ciemnoszarą.

Problemem – zwłaszcza w miejscach bardziej zacienionych – są ślimaki. Wygryzają dziury w liściach, mogą doprowadzić do ogołocenia fiołków.

Mszyce możesz zwalczać przy użyciu insektycydów. Na ślimaki z kolei stosuj preparaty ślimakobójcze. Dobrym rozwiązaniem jest także usypywanie barier (pasów o szerokości np. 5 cm) wokół rabat z bratkami przy użyciu mączki bazaltowej lub rozkruszonych skorup jaj. Takie osłony działają czasowo, po ulewnych deszczach warto je dosypać.

Fiołki to jedne z najefektowniejszych niskich roślin na rabaty. Możesz obsadzić nimi obrzeża, są także wykorzystywane jako rośliny pierwszego planu. Rozwiązują problem powstawania pustych miejsc w nasadzeniach kwietnych, gdyż bardzo długo kwitną. To właśnie od nich można zacząć planowanie nasadzeń roślinnych. Często łączy się je z roślinami jednorocznymi, takimi jak: aksamitka, nagietek, żeniszek meksykański i szałwia błyszcząca. Tworzą dobre kompozycje także z bylinami, np. niezapominajkami, stokrotkami czy goździkami. Ponadto nadają się też na obwódki, czyli pasy roślin, sadzone wzdłuż trawnika lub ścieżek. Fiołki drobnokwiatowe dobrze sprawdzają się sadzone w pobliżu drzew i krzewów (ale nie bezpośrednio pod koroną). Pasują do różnych stylów urządzania – od wiejskich aż po angielskie. Fiołek trójbarwny z powodzeniem można uprawiać w ogrodach naturalistycznych (styl, w którym ogród ma wtapiać się w krajobraz) oraz leśnych.

Bratki bardzo często uprawia się w pojemnikach jako dekoracje balkonów, tarasów, altan, kwietników i drzwi wejściowych do domu. Czasem są sadzone w kompozycjach z roślinami pnącymi w prowizorycznych kwietnikach wykonywanych z rowerów, wozów drabiniastych i sprzętu gospodarstwa wiejskiego.

Chwasty powinno się usuwać na bieżąco, najlepiej ręcznie. Są dużą konkurencją dla fiołków, które osiągają niewielkie rozmiary.