Dalia

Początkowo uprawiano głównie dalię zmienną (Dahlia pinnata), która posłużyła to wyselekcjonowania wielu krzyżówek. Dziś w sklepach dostępne są tysiące odmian, różniących się m.in. wysokością, wyglądem i barwą kwiatów. Najczęściej są to mieszańce, nie występujące w środowisku naturalnym. Odmiany niskie osiągają 20-40 cm, wysokie dorastają do 150-180 cm wysokości. Liście są podłużne, romboidalne lub lancetowate, z ząbkowanymi brzegami. Dalia ogrodowa to kwiat późnego lata i wczesnej jesieni. Kwitnie zazwyczaj aż do pierwszych przymrozków. Kwiaty u najbardziej okazałych odmian mogą osiągać średnicę powyżej 20 cm! W sprzedaży można znaleźć dalie w wielu kolorach.

Dalie podzielono na grupy, zależnie od budowy kwiatów. Najbardziej rozpowszechnione są dalie dekoracyjne, o kwiatach pełnych, języczkowatych (czyli takich, których płatki są zwinięte w dolnej części w rurkę, a w górnej spłaszczone). Charakterystyczną odmianą, mile widzianą w każdym ogrodzie, jest dalia dekoracyjna ‘Duet’. Wytwarza atrakcyjne, czerwono-białe kwiaty. Osiąga 100-150 cm wysokości. Efektowne kwiatostany, z kwiatami języczkowymi, zwiniętymi w rurkę (z botanicznego punktu widzenia to nie płatki), wytwarzają dalie kaktusowe. Uniwersalne zastosowanie w ogrodzie ma m.in. biała dalia ‘Angora’. Dalie pomponowe wytwarzają bardziej regularne, kuliste kwiatostany. Wyrazista odmiana, która od razu zwraca na siebie uwagę, to dalia pomponowa ‘Nescio’ o ciemnoczerwonych kwiatach. Średnio osiąga 100-110 cm wysokości.

Dalie przynależące do wszystkich wymienionych grup są zazwyczaj średnio wysokie bądź wysokie (powyżej 100 cm). Na uwagę zasługują także dalie anemonowe, u których, wokół kwiatostanu, znajdują się kwiaty języczkowe, w środku zaś – kwiaty rurkowe. Zwykle odmiany dalii anemonowych osiągają 70-100 cm wysokości. Często są dostępne w mieszankach, np. kilku odmian o różnej barwie kwiatów. Jeszcze niższe są dalie pojedyncze. Osiągają średnio 20-60 cm wysokości.

Wszystkie dalie ogrodowe najefektowniej kwitną w miejscach słonecznych. Należą do roślin, które już w półcieniu częściowo tracą swoje walory dekoracyjne (mniejsza średnica i liczba kwiatów), a w cieniu częściej chorują i mogą zamierać. Jednocześnie pamiętaj o tym, by wybierać miejsca ciepłe, osłonięte od wiatru. Wówczas jest szansa, że dalie będą kwitły jeszcze dłużej.

Siew w ogrodach, w polskich warunkach, nie jest praktykowany. Zazwyczaj kupuje się niewielkie karpy (zgrubiałe organy roślinne), które kwitną już w pierwszym roku po posadzeniu. Sadź dalie tak, aby górna część karpy znajdowała się na głębokości 3-5 cm. Sadzenie jest bardzo łatwe. Pamiętaj jedynie o tym, aby po przysypaniu rośliny nie ubijać ziemi zbyt mocno. Pąki, z których wyrosną pędy, są kruche i można je uszkodzić. Termin sadzenia: gdy minie ryzyko przymrozków, czyli od drugiej połowy maja, ale nie później niż w pierwszej połowie czerwca.

Rozstawa sadzenia zależy od charakterystyki poszczególnych odmian. Odmiany niskie sadź nawet co 25-30 cm, wysokie średnio co 50-60 cm. Wieloletnie, mocno rozrośnięte karpy, umieszczaj w gruncie nawet co 80-100 cm. Najlepiej zrób to zgodnie z instrukcją znajdującą się na opakowaniu produktu oraz własnymi obserwacjami (tj. szerokością rośliny w poprzednim roku). Nadmierne zagęszczenie nie jest wskazane. Rośliny nie stają się dzięki temu ładniejsze, wręcz przeciwnie – mają mniej przestrzeni do rozwoju, w dodatku są bardziej narażone na choroby.

Wskazówka: co kilka lat warto przesadzać dalie na nowe stanowisko. Dzięki temu co roku będą obficie kwitły.

Dalie lubią podłoża średnio żyzne, piaszczysto-gliniaste, dobrze przekopane (bez zbitej ziemi), umiarkowanie wilgotne, o odczynie obojętnym do lekko zasadowego. Podłoża gliniaste rozluźniaj np. stosując drenaż lub mieszając je z piaskiem i kompostem (za pomocą szpadla lub glebogryzarki). Na podłożach zbyt lekkich dalie są mniejsze oraz słabo kwitną. W takim przypadku kompost warto stosować corocznie, a raz na kilka lat użyć obornika (tylko nie bezpośrednio przed sadzeniem roślin – optymalny termin nawożenia obornikiem to jesień).

Największym „wrogiem” dalii jest nadmiernie wilgotna gleba, która powoduje gnicie karp. Dlatego podczas sadzenia tych roślin, unikaj miejsc podmokłych i takich, w których po deszczach długo utrzymuje się woda.

W ogrodzie dalie podlewaj jedynie w czasie długotrwałych susz. Karpy należy podlać tuż po posadzeniu. Rośliny doniczkowe nawadniaj regularnie, latem nawet codziennie.. U przesuszonych dalii liście zwieszają się, a potem schną. To znak, że roślinom brakuje wody. Podczas podlewania unikaj moczenia nadziemnych części dalii, zwłaszcza kwiatów (można je w ten sposób uszkodzić, rośnie też ryzyko, że rośliny zachorują).

Do ziemi w donicach dodaj hydrożel. To „magazyn wody”, który wchłania ją (ogranicza zalewanie bryły korzeniowej) i uwalnia, gdy podłoże jest suche. Dzięki temu dalia ogrodowa jest mniej narażona na przesuszenie, a ponadto lepiej znosi okres urlopowy.

Dalie pochodzą ze znacznie cieplejszych krajów niż Polska. W gruncie nie przetrwają zimy. Należą do roślin, które corocznie wykopuje się, umieszcza w chłodnym pomieszczeniu (np. piwnicy lub nieogrzewanym budynku gospodarczym), a późną wiosną z powrotem sadzi w ogrodzie. Przed wykopaniem, zamierające pędy przytnij na wysokości ok. 10 cm. Pamiętaj, aby przed przeniesieniem karp do pomieszczenia, oczyścić je z ziemi.

Dalie najlepiej przechowywać w skrzyniach wypełnionych lekko wilgotnym piaskiem lub torfem. Temperatura przechowywania powinna wynosić poniżej 10ºC, ale powyżej 3ºC (nie może spadać poniżej zera). Dalie w pojemnikach wystarczy przenieść do pomieszczenia i pozostawić na zimę. Wiosną warto im jednak wymienić podłoże, aby obficie zakwitły (nawet jeśli są sadzone do tych samych donic). Starsze rośliny należy oczywiście przesadzić do większych donic.

Podłoże, w którym rośnie dalia, użyźniaj obornikiem raz na kilka lat. Spośród nawozów mineralnych stosuj te, które zawierają dużo fosforu, a mało azotu. W uprawie pojemnikowej możesz korzystać z tych nawozów, którymi dokarmia się rośliny pokojowe i balkonowe, ozdobne z kwiatów. Może to być np. nawóz do petunii i surfinii. W ogrodzie wystarczy zastosować 1-2 dawki nawozów mineralnych w sezonie (np. w połowie czerwca i pod koniec lipca). Rośliny w pojemnikach warto dokarmiać co 2-3 tygodnie. We wrześniu zakończ dokarmianie po to, aby dalie – pomimo kwitnienia – mogły szykować się do zakończenia okresu wegetacyjnego.

Najprostszy sposób rozmnażania to podział karp (zwykle na 2-3 części). Kieruj się zasadą, że poszczególne fragmenty karp powinny mieć przynajmniej 2-3 bulwy pędowe. Zabieg możesz wykonywać raz na kilka lat, najlepiej wiosną – przed sadzeniem. Miejsca ran oprósz zmielonym węglem aktywnym (ma działanie odkażające). Do podziału użyj ostrego nożna lub szpadla. Tępe narzędzie powoduje nadmierne, wolno gojące się rany.

Ponadto możesz ukorzeniać ulistnione pędy (mające ok. 10 cm długości), np. w mieszaninie piasku i odkwaszonego torfu. Najlepiej pozyskuj je przed kwitnieniem i sadź w pojemnikach. Przez cały sezon dbaj o umiarkowaną wilgotność podłoża (pędy szybko zasychają). Przed nadejściem przymrozków, pojemniki przenieś do pomieszczenia. Takie rozmnażanie ma sens szczególnie wtedy, gdy potrzebna jest duża liczba sadzonek. Wady tej metody: należy wziąć pod uwagę, że część sadzonek nie przyjmie się, a na efekty – duże, obficie kwitnące rośliny – trzeba długo czekać. Bardziej opłacalny jest zakup sadzonek dalii.

Najczęstszą przyczyną chorób dalii jest nadmiernie mokre podłoże. Inne czynniki, sprzyjające patogenom, to długo utrzymująca się wilgoć na nadziemnych organach roślin i nadmierne zacienienie. Oprócz tego choroby często „przenoszą się” z innych gatunków uprawianych w ogrodzie, np. przez zarodniki konidialne (grzyby). Daliom zazwyczaj zagrażają patogeny polifagiczne, czyli porażające różne grupy roślin.

Przykładem jest szara pleśń, która najpierw powoduje powstawanie wodnistych plam. Później, zwłaszcza w warunkach dużej wilgotności, na porażonych organach pojawia się szary, pylisty nalot. Choroba objawia się na wszystkich nadziemnych częściach roślin. U dalii symptomy są często widoczne na liściach, pędach kwiatostanowych i kwiatach (zwłaszcza na działkach kielicha).

Zdarza się, że roślina jest porażana przez patogen odpowiadający za występowanie głowniowej plamistości dalii. Objawem są żółtawe plamki na liściach, które z czasem brunatnieją.

Powyższe choroby zwalczaj stosując fungicydy. Zazwyczaj wykonuje się 2-3 zabiegi w odstępach 7-10 dniowych, ale w pierwszej kolejności kieruj się instrukcjami zawartymi na opakowaniu danego produktu. Chorobę można zatrzymać, wycinając i niszcząc mocno porażone części roślin.

Sytuacja staje się trudniejsza, gdy u dalii wystąpi choroba wirusowa, np. mozaika dalii. Jej symptomy to mozaikowe przebarwienia na liściach, a także odbarwione kwiaty (przybierają nienaturalny kolor). W tym wypadku jedynym rozwiązaniem jest usunięcie i zniszczenie zainfekowanych roślin. Nie ma środków do bezpośredniego zwalczania chorób wirusowych.

Dalie nie są szczególnie podatne na ataki szkodników, ale całkowicie nie można ich wykluczyć. U przesuszonych roślin wzrasta ryzyko wystąpienia przędziorka. Pojedyncze roztocza są ledwie widoczne gołym okiem, ale występują w dużych grupach, w dodatku wytwarzają drobne pajęczynki np. na liściach i kwiatach. To charakterystyczny znak. Szkodniki wysysają sok z roślin, w efekcie powstają na nich drobne, zlewające się z czasem plamy. W końcu liście zaczynają się deformować. Przędziorka zwalczaj za pomocą akarycydów (środków przędziorkobójczych).

W ogrodzie zawsze należy liczyć się z inwazją mszyc. Te drobne owady (do 3 mm długości), o różnym zabarwieniu ciała (od jasnozielonego po ciemnoszary), występują w koloniach. Szybko się rozmnażają (wiele pokoleń w ciągu roku), rozprzestrzeniają i atakują rośliny należące do różnych grup. W efekcie liście się deformują, zwijają i w końcu zamierają. W czasie żerowania, mszyce wydzielają lepką spadź, kleistą substancję, która jest pożywką dla grzybów sadzakowych. Jednocześnie te owady są wektorem chorób wirusowych roślin. Mszyce zwalczaj tradycyjnie – ekologicznymi lub chemicznymi preparatami.

W miejscach bardziej zacienionych, np. blisko koron drzew i krzewów, problemem mogą być ślimaki. Najbardziej aktywne są wieczorem. Szczególnie żarłoczne są gatunki bezmuszlowe, ale te z muszlami też mogą wygryźć dziury w liściach. Ślimaki mogą ogałacać pędy. Możesz je zwalczać na różne sposoby: stosując preparaty ślimakobójcze, pułapki i bariery ochronne. Z czego robić bariery? Domowy sposób to usypywanie „opasek” z rozdrobnionych skorupek jaj. Ponadto używaj mączki bazaltowej. Jest to wprawdzie ochrona czasowa, materiał trzeba systematycznie dosypywać (np. po ulewnych deszczach), ale mączka jednocześnie dostarcza roślinom m.in. potas.

Chwasty zwalcza się głównie po to, aby poszczególne zakątki ogrodu wyglądały lepiej. Niektóre z niepożądanych roślin, np. pokrzywę i skrzyp, można wykorzystać do produkcji ekologicznych gnojówek, które warto wykorzystać do podlewania dalii. Chwasty są groźne zwłaszcza dla niskich odmian i młodych roślin (ryzyko zagłuszenia).

Dalie najczęściej służą do dekorowania rabat. Ze względu na długie i późne kwitnienie, są pożądane w każdym ogrodzie. Wypełniają puste, mało dekoracyjne przestrzenie w rabatach bylinowych i mieszanych. Dalie warto łączyć m.in. z astrami, złocieniami, jeżówkami, malwami i nagietkami. Czasem dalie sadzi się także obok ozdobnych warzyw, np. różnych odmian jarmużu i buraków o kolorowych ogonkach liściowych. Niskie dalie dobrze wyglądają na obwódkach rabat, średnie i średnio wysokie (mające maksymalnie ok. 100 cm) sadzi się w środku. Wysokie stanowią zaś tło dla niższych gatunków. Ponadto dalie karłowe świetnie nadają się na obrzeża (np. trawnika) i do uprawy pojemnikowej na balkonach i tarasach. Wysokie dalie często są sadzone przy ogrodzeniach, murach i ścianach budynków. Warto je palikować, aby ograniczyć ryzyko łamania i przewracania się pędów. Zważywszy na ogromne bogactwo odmian kolorystycznych dalii, można swobodnie dobierać je do aranżacji, np. tworząc romantyczny zakątek, obsadzony roślinami kwitnącymi na biało, różowo, liliowo i fioletowo. Dalia karminowa zwraca na siebie uwagę. Żółta świetnie prezentuje się z kolei obok roślin kwitnących na niebiesko. Dalie pasują do ogrodów we wszystkich stylach, nadają się także na kwiaty cięte.

Aby dalia efektownie kwitła, zapewnij jej słoneczne stanowisko, regularnie ją dokarmiaj i podlewaj w czasie długo utrzymującej się, bezdeszczowej pogody. Kwitnienie dalii możesz przedłużyć, systematycznie usuwając przekwitłe kwiatostany. Dzięki temu roślina nie traci energii na wykształcanie owocostanów z nasionami.