Hortensja

To niski krzew dorastający do 1,5 m wysokości. Kwitnie od początku lata aż do przymrozków. Duże kwiatostany mają kulisty kształt i odcień: różowy (do czerwonego), błękitny lub biały. Większe i bardziej spiczaste baldachogrona charakteryzują hortensję bukietową (Hydrangea paniculata). Krzew zwykle dorasta do 2 m wysokości, może jednak osiągać większe rozmiary. Typowy gatunek kwitnie od lata do jesieni na biało, w czasie przekwitania przebarwia się na różowo. Hortensja bukietowa uchodzi za najłatwiejszą w uprawie. Za nietypową, jasnolimonkową barwę kwiatów, ceni się hortensję bukietową ‘Limelight’. Hortensja drzewiasta, krzewiasta (Hydrangea arborescens), w dobrych warunkach dorasta nawet do 3 m wysokości. W porównaniu z innymi hortensjami wytwarza sztywniejsze, mocniejsze pędy. Młode rośliny są zielone, starsze drewnieją. Zakwitają pod koniec czerwca i wytwarzają kwiaty aż do wczesnej jesieni. Mają one kolor biały, różowy, czerwony lub niebieski.

Do docenianych i wyjątkowo lubianych odmian zalicza się m.in. hortensja ‘Strong Annabelle’, o kulistych, białych kwiatostanach, osiągających szerokość 30-40 cm! Liczne zastosowania ma także hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. Petiolaris), którą wykorzystuje się np. do dekorowania kratownic i elementów małej architektury. W polskim klimacie najczęściej dorasta do 6 m wysokości. Ma giętkie pędy i owalne liście o długości 10 cm, jesienią przebarwiające się na żółto. Zakwita na przełomie czerwca oraz lipca. Wytwarza talerzykowate, ażurowe kwiatostany. Atrakcyjne liście ma także hortensja dębolistna (Hydrangea quercifolia). Cechują się nietypowym kształtem – są głęboko powcinane i gładkie na brzegach, przywodzą na myśl dęby. Jesienią przebarwiają się na czerwono lub fioletowo. To jedna z najpiękniejszych jesiennych dekoracji. Stożkowate kwiatostany mają barwę białą. Nawet po przekwitnięciu wyglądają atrakcyjnie. Hortensje kwitną w lipcu i sierpniu. Do najbardziej okazałych odmian zalicza się hortensja bukietowa ‘Burgundy’, wytwarzająca rdzawoczerwone kwiatostany. Hortensje zawierają trujące związki (dla ludzi i zwierząt), ale nie wytwarzają owoców. Są powszechnie cenione za długie i obfite kwitnienie.

Hortensje powinno się uprawiać w miejscach lekko zacienionych – wówczas kwitną długo i obficie, w dodatku rzadko sprawiają problemy. Tolerują także półcień, w nim ładnie się rozrastają, ale kwitnienie może być mniej intensywne. Na słonecznych stanowiskach hortensje wymagają częstszej pielęgnacji, mogą wysychać i ulegać poparzeniom. W cieniu są z kolei niezbyt bujne. Ponadto warto sadzić je w miejscach zacisznych, osłoniętych od wiatru. W szczególności dotyczy to gatunków i odmian mało odpornych na mróz. Stanowisko nie może być suche. Nie wybieraj też miejsc przy budynkach ani pod drzewami, gdzie ziemia całkowicie wysycha.

Hortensje sadzi się w ogrodzie, gdy jest dość wilgotno i chłodno, a nie zachodzi ryzyko wystąpienia mrozów. Optymalne terminy to wiosna (od kwietnia do maja) oraz wczesna jesień (koniec września i październik). Rośliny z uformowaną bryłą korzeniową można sadzić także późną wiosną i latem, ale trzeba wziąć pod uwagę konieczność częstego nawadniania. Jest to uciążliwe, dlatego unikaj takich terminów. Często stosowaną praktyką jest wykopywanie dużo większych dołków (2-3 krotnie) niż bryła korzeniowa i sypanie do nich mieszaniny ziemi kompostowej oraz kwaśnego torfu.

Hortensje powinno się sadzić w podłożu dobrej jakości. Optymalne są gleby żyzne, próchnicze, o odczynie lekko kwaśnym (optymalne pH = 4,5-5,5). Dlatego standardowym działaniem jest mieszanie ziemi ogrodowej z torfem (i ziemią kompostową). Najtańszą metodą jest sypanie żyznego podłoża do dołków. Jednak ze względu na dłużej utrzymujące się efekty lepiej wysypać torf i ziemię kompostową wszędzie tam, gdzie będą sadzone hortensje oraz rośliny o podobnych wymaganiach. Następnie podłoże należy przekopać glebogryzarką. Nazwa „hortensja” oznacza „wodny krzew” – to dużo mówi o potrzebach tej rośliny. Dlatego ziemia nie może być nadmiernie lekka i przepuszczalna. Warto używać hydrożelu (na etapie sadzenia), a także regularnie stosować preparaty mikrobiologiczne ze szczepami pożytecznych bakterii. Poprawiają aktywność mikrobiologiczną gleby, pozytywnie wpływają na strukturę, a także sorpcyjność (zdolność do magazynowania wody i składników pokarmowych). Gleba nie może być jednak podmokła. Wówczas często staje się przyczyną chorób grzybowych i zgnilizn korzeni, które mogą prowadzić do zamierania krzewów.

Hortensje podlewa się w czasie susz. Regularnego nawadniania wymagają także młode krzewy (przez co najmniej kilka tygodni po posadzeniu) oraz rośliny uprawiane w pojemnikach (latem nawet co 2-3 dni). Prace wykonuj rano lub wieczorem (mniejsze straty wilgotności oraz stres wynikający z różnicy temperatur wody i korzeni). Najlepiej używać wody odstanej (np. przez kilka dni w beczkach) oraz deszczówki. Nie należy stosować takiej, która jest zaczerpnięta bezpośrednio z kranu (przez twardość i podwyższanie pH gleby). Ponadto podlewaj hortensje gnojówkami z roślin, które redukują ryzyko wystąpienia chorób odkorzeniowych i szkodników glebowych. Na odporność roślin pozytywnie wpływają też własnoręcznie przygotowane preparaty ze skrzypu (zawierają dużo krzemionki).

Zdecydowaną większość gatunków hortensji powinno się ściółkować po pierwszych przymrozkach. Stosuj grubą, nawet 5-10 cm warstwę ściółki, np. z kory sosnowej, stroiszu czy częściowo przerobionego kompostu. Ponadto młodym, kilkuletnim krzewom, warto osłaniać nadziemne części – dotyczy to zwłaszcza ogrodów w chłodniejszych rejonach Polski. Materiał osłonowy powinien być przepuszczalny. Często używa się włókniny, worków jutowych oraz chochołów słomy. Takiej ochrony wymagają krzewy kwitnące na pędach zeszłorocznych, tj. hortensja ogrodowa i hortensja dębolistna. Jeśli w danym rejonie hortensje dobrze znoszą zimy, wystarczy ściółka. Wiele hortensji wykazuje walory dekoracyjne także zimą – w formie suchej. Największą mrozoodpornością wśród popularnych w Polsce gatunków odznacza się hortensja bukietowa. Hortensje uprawiane w pojemnikach należy solidnie zabezpieczyć (zaciszne miejsce, ściółka w wierzchniej warstwie, pojemnik zabezpieczony płytami styropianowymi). Jeśli jest taka możliwość, rośliny przenieś na zimę do chłodnego, widnego pomieszczenia np. nieogrzewanej szklarni.

Rośliny dokarmiaj 1-2 razy w sezonie (np. w kwietniu i w lipcu), specjalistycznymi nawozami dla hortensji lub dla roślin kwasolubnych. Ponadto duże znaczenie mają preparaty organiczne np. obornik i humus. W uprawie pojemnikowej zazwyczaj stosuje się płynne nawozy dla roślin kwitnących. Hortensje tolerują glebę o dość zróżnicowanym pH, dlatego można dokarmiać je także tradycyjnymi nawozami. Najbardziej „elastyczna” pod tym względem jest hortensja drzewiasta. Nawozów, zwłaszcza zawierających dużo azotu, nie stosuj późnym latem i jesienią. Skłaniają krzewy do ciągłego wzrostu, przez co pogarsza się ich mrozoodporność.

Hortensje najłatwiej rozmnaża się przez pozyskiwanie sadzonek wierzchołkowych. W czerwcu przytnij pędy o długości 15 cm. Unikaj przy tym materiału roślinnego z kwiatami. Zetnij lekko wierzchołek, a ponadto usuń dolne liście. Na sadzonce powinny zostać ok. 4 liście, które skraca się o połowę, by ograniczyć wyparowywanie wody. Podstawę pędów umieść w ukorzeniaczu, a następnie w torfowym podłożu – na takiej głębokości, by ślady po dwóch dolnych liściach zostały przykryte. Pojemniki osłoń folią lub szkłem. Sadzonki należy przestawić w miejsce widne, ale nie słoneczne. Po kilku tygodniach zaczynają się ukorzeniać. Jeśli rosną szybko i mają silne korzenie, można wysadzić je do ogrodu jesienią. W przeciwnym razie przed zimą przenieś je do chłodnego pomieszczenia, a sadzenie przełóż na wiosnę. Niezależnie od terminu wykonywania prac przynajmniej raz na kilka dni wietrz sadzonki (zdejmuj osłony).

W sprzyjających okolicznościach, gdy hortensja jest właściwie pielęgnowana, choroby atakują ją rzadko. Jednakże ryzyko ich wystąpienia zawsze istnieje. Roślin nie można sadzić zbyt gęsto – to ułatwia patogenom rozprzestrzenianie się. Najczęściej pojawiają się na osłabionych hortensjach, mogą przenosić się np. wraz z zarodnikami rozsiewanymi przez wiatr.

Do groźnych chorób zalicza się m.in. mączniak prawdziwy hortensji. W wyniku porażenia, na liściach (od góry) pojawia się mączysty nalot. Liście przedwcześnie opadają, roślina rośnie powoli i jest podatna na inne, niekorzystne czynniki zewnętrzne. Wśród chorób grzybowych, należy wymienić także szarą pleśń, septoriozę, plamistości liści oraz rdzę hortensji.

Szara pleśń zwykle pojawia się na sadzonkach hortensji (w wyniku nadmiernej wilgotności), rzadziej poraża krzewy rosnące w ogrodzie lub na balkonie. Najpierw na liściach widać plamy gnilne. Potem można zaobserwować na nich gruby, pylisty, szary nalot. W wyniku silnej infekcji istnieje ryzyko zamierania młodych roślin.

Septorioza hortensji powoduje powstawanie na liściach plam o różnej wielkości (czasem z czerwoną obwódką). Na dalszym etapie rozwoju choroby, pojawiają się na nich czarne, drobne zarodniki grzybów. Liście masowo żółkną, a następnie opadają.

Plamistość to zbiorcza choroba, wywoływana przez patogeny. Zazwyczaj prowadzi do powstawania drobnych, ale licznych plam na liściach – brązowych lub miedzianych. Są okrągłe, owalne lub mają postać cętek. Mogą prowadzić do miejscowego zamierania liści. Przede wszystkim obniżają ich walory dekoracyjne; skutki infekcji rzadko są poważniejsze.

W przypadku rdzy hortensji, na liściach występują rdzawe plamki. Z czasem ciemnieją – przebarwiają się na brunatno lub czarno. Silnie porażone liście opadają. Hortensje niezbyt obficie kwitną i stają się bardziej podatne na mróz. Choroby zwalczaj za pomocą uniwersalnych środków ochrony roślin – fungicydów. Warto stosować także ekologiczne, mikrobiologiczne preparaty, zawierające antagonistyczny grzyb – Pythium oligandrum.

Większym problemem jest bakteryjne więdnięcie hortensji, powodowane przez bakterie śluzaki – Ralstonia solanacearum. Początkowo choroba prowadzi do zasychania młodych liści, a później – całych pędów z liśćmi. Objawy nasilają się, pomimo wilgotnego podłoża i dostępności wody. Choroba skutkuje zamieraniem roślin. Nie ma środków zaradczych. Należy usunąć porażoną roślinę, aby infekcja się nie rozprzestrzeniła. Podczas stosowania kompostu trzeba unikać układania w pryzmach resztek z roślin psiankowatych – np. pędów pomidorów, owoców papryki lub obierków ziemniaków. Często żerują na nich szkodliwe bakterie.

Inna choroba, której nie da się zwalczyć to wirusowa, pierścieniowa plamistość. Symptomy mają postać rozmytych nekroz w kształcie pierścienia, widocznych na liściach. Liście hortensji marszczą się i stają asymetryczne. Przy silnym porażeniu, krzewy kwitną słabo lub wcale. Chorobie zapobiega się, zwalczając jej wektory – mszyce.

Do najgroźniejszych szkodników (ze względu na szkody bezpośrednie, a także przenoszenie chorób wirusowych), zalicza się mszyce. To drobne owady, latające lub bezskrzydłe, które mają zmienne zabarwienie ciała – od zielonego po ciemnoszare. Występują w dużych koloniach. Łatwo je rozpoznać, gdyż w czasie żerowania wydzielają lepką spadź. Często ich pojawienie wiąże się z inwazją mrówek, które żywią się słodką substancją. Mszyce wysysają sok z zielonych części hortensji, co prowadzi do powstawania drobnych plam, a potem żółknięcia i deformacji. Niezwalczane mszyce mogą ogołocić roślinę z liści i pąków kwiatowych, a nawet doprowadzić do zamierania.

Na hortensjach występuje także inny organizm polifagiczny (żerujący na różnych grupach zieleni) – przędziorek. Wyrządza podobne szkody. Drobne roztocza, przypominające pomarańczowe, czerwone lub ciemne punkciki, w miejscach żerowania wytwarzają delikatne pajęczynki. To charakterystyczny znak.

Na terenie półcienistym i wilgotnym, problemem mogą być także ślimaki, zwłaszcza bezmuszlowe, które wygryzają otwory w liściach.

Mszyce zwalcza się za pomocą uniwersalnych insektycydów, przędziorki – za pomocą akarycydów. Aby pozbyć się ślimaków, warto zastosować kilka metod jednocześnie. Żadna nie jest w pełni skuteczna. Dlatego, oprócz stosowania środków ślimakobójczych, warto usypywać bariery z drobno rozdrobnionych skorupek jaj (nie ma to dużego wpływu na pH gleby) lub mączki bazaltowej. Z domowych sposobów, zakłada się m.in. pułapki piwne.

Hortensje to okazałe krzewy, które są dekoracyjne przez większą część roku. Zapewniają spektakularny efekt , dlatego warto je uprawiać w wyeksponowanym miejscu np. od frontu. Atrakcyjnie wyglądają też na balkonie. W tym wypadku lepiej postaw na niższe odmiany. Hortensje często sadzi się też pod osłoną wyższych krzewów i drzew (o ile jest tam dostatecznie wilgotno). Efektownie komponują się z licznymi bylinami i trawami ozdobnymi. Warunek: podłoże dla większości hortensji nie powinno być zasadowe. Jednocześnie można nimi dekorować wrzosowiska. Efektownie wyglądają, tworząc szpaler np. wzdłuż ścieżki. Hortensje pnące stanowią oryginalną dekorację łuków, kratownic, trejaży, a także ścian budynków oraz altan. Należy je prowadzić na solidnych podporach. W miejscach półcienistych są alternatywą dla bluszczu. Z hortensji drzewiastych można tworzyć nieformowane, naturalistyczne żywopłoty.

Mimo że rośliny te często występują na Dalekim Wschodzie i kojarzą się z ogrodami orientalnymi, to w rzeczywistości odnajdą się w każdym stylu. Pasują zarówno do wiejskich i minimalistycznych ogrodów, jak i tych nowoczesnych.

Hortensję ogrodową przycinaj wczesną wiosną, od marca do kwietnia (dopiero jak zacznie wypuszczać liście). Pędy skracaj nieznacznie, nieco poniżej suchych kwiatostanów. Nie można ciąć ich intensywnie, gdyż zeszłoroczne pędy kwitną. Warto usuwać te uszkodzone, suche i porażone przez choroby.

Hortensję bukietową przycinaj w marcu, przed rozpoczęciem wegetacji. Na tej samej zasadzie usuwaj suche kwiatostany.

Pędy hortensji krzewiastej przycinaj wiosną (najlepiej przed rozwinięciem liści) do wysokości 3-4 pary pąków, a zatem bardzo nisko. Poza zabiegiem sanitarnym (opisanym powyżej), hortensja dębolistna i hortensja pnąca nie wymagają cięcia.

Aby hortensja kwitła obficie, musi znajdować się na optymalnym stanowisku, rosnąć w glebie o optymalnym pH i mieć zapewnioną ochronę przed mrozem (jeśli zachodzi taka potrzeba). Ponadto należy uważać, aby nie uszkodzić pąków w czasie cięcia (dotyczy to hortensji kwitnących na pędach zeszłorocznych).

• W przypadku hortensji ogrodowych kolor kwiatów zależy nie tylko od odmiany, ale także od pH gleby. Zasadowa sprawia, że kwiaty mają barwę różową, kwaśna barwi je na niebiesko. Jednakże lepiej nie zmieniać znacząco odczynu pH gleby (zwłaszcza na zasadowy), ponieważ może to zaszkodzić roślinom. Białe hortensje się nie przebarwiają.

• Wszystkie hortensje mogą wymagać podparcia, gdyż czasem uginają się pod ciężarem kwiatostanów.