Jodła kaukaska – pochodzenie, uprawa, odmiany, choroby…

Jodła kaukaska (Abies nordmanniana), nazywana także jodłą normandzką, naturalnie występuje na Kaukazie oraz w północno-wschodniej Turcji. Ta zimozielona roślina iglasta należy do rodziny sosnowatych i rodzaju jodła (Abies), który obejmuje około 50 gatunków iglaków. Rosną one zwłaszcza na półkuli północnej, w strefie klimatów umiarkowanych. W pierwszej połowie XIX wieku zaczęto uprawiać jodłę na szeroką skalę (głównie w Azji), w drugiej zaś trafiła ona do wielu europejskich krajów.

Obecnie najwięcej jodeł kaukaskich uprawia się w Danii, ponieważ panują tam optymalne warunki dla tych dość wymagających drzew: łagodny nadmorski klimat, duża wilgotność powietrza, częste opady, niezbyt mroźne zimy, niezbyt upalne lata, gleby dobrej jakości. Dania to największy producent i eksporter jodeł kaukaskich w Europie – rocznie uprawia się tu ok. 100 milionów drzewek, z czego ok. 5 milionów trafia na rynki zagraniczne. Poza tym wielkie plantacje jodeł znajdują się w Kanadzie oraz w krajach skandynawskich, ponieważ tam również panują optymalne warunki klimatyczne.

Ze względu na specyficzne wymagania jodeł kaukaskich, można uprawiać je tylko w niektórych regionach Polski – głównie na zachodzie oraz na południowym zachodzie, a także na wybrzeżu. We wschodnich częściach Polski drzewka mogą przemarzać. Nasz klimat nie sprzyja uprawie jodeł kaukaskich na dużą skalę. Choinki cięte są sprowadzane do Polski głównie z Danii. Jodła kaukaska to jedno z najpopularniejszych – obok świerka – drzewek na choinki.

W Azji to potężne drzewo, dorastające do 50-60 m wysokości, o średnicy pnia dochodzącej nawet do 2 m. Jednak w ogrodach jodła przeważnie osiąga ok. 5-10 m wysokości, maksymalnie 30 m. Zależy to przede wszystkim od odmiany, w ogromnej mierze również od warunków uprawy. Jodła rośnie dość wolno – typowy gatunek po 10 latach ma ok. 3 m wysokości i niecały metr szerokości. Roczne przyrosty jodły kaukaskiej wynoszą od 20 cm (odmiany niskie) do nawet 60 cm (odmiany silnie rosnące). Początkowo drzewko ma regularny, stożkowaty pokrój i wąską koronę, z czasem pokrój staje się bardziej kolumnowy, a wierzchołek – spiczasty. Jodła kaukaska to gatunek długowieczny, w sprzyjających warunkach rośnie ponad 700 lat.

Gałęzie jodły kaukaskiej rosną bardzo gęsto i niemal poziomo, łagodnie zwisając wzdłuż pnia. Jedynie pędy wierzchołkowe kierują się ku górze. Szpilki jodły kaukaskiej są osadzone na gałązkach dwurzędowo, skośnie, bardzo gęsto. Mają ok. 2-3 cm długości. Igły są sztywne, błyszczące i ciemnozielone, a od spodu mają dwa białe paseczki. Po roztarciu wydzielają charakterystyczny, owocowo-cytrusowy zapach. Nie kłują.

Co ciekawe, drewno jodły nie wydziela żywicy (ma jedynie pęcherzyki żywiczne). Jodła kwitnie od kwietnia do maja, jest rośliną jednopienną, rozdzielnopłciową (to znaczy, że na jednym drzewie znajdują się zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie). Kwiatostany męskie są kuliste i czerwonawe, żeńskie – nieco większe i żółtozielone. Jodła kaukaska wytwarza sztywne, stojące szyszki o cylindrycznym kształcie, które lekko zwężają się ku górze. Niedojrzałe mają kolor jasnozielony, z czasem stają się brunatno-brązowe. Przeważnie osiągają ok. 15 cm długości (niekiedy nawet 25 cm).

GoldenSpreader – jest to bardzo wolno rosnąca odmiana karłowa, najlepiej sprawdzająca się w małych ogrodach. Po ok. dziesięciu latach osiąga zaledwie 1 m wysokości oraz średnicy, a szeroko-stożkowy pokrój wygląda bardzo szlachetnie. Odmiana ta ma bardzo zwarty, krzaczasty pokrój i charakterystyczne zagłębienie w środku korony. Krótkie igły (ok. 2 cm długości) są z wierzchu błyszczące i mają żółto-złocistą barwę, od spodu z kolei są biało-żółte i matowe.

Pendula – to bardzo efektowna odmiana jodły kaukaskiej, roślina kolekcjonerska. Ma wąsko-stożkowy, zwisający pokrój, dlatego nazywana jest „płaczącą jodłą” (gałęzie mogą zwisać wzdłuż pnia aż do ziemi). Płaskie igły o intensywnie zielonej barwie mają od spodu dwa białe paski. Odmiana ta rośnie bardzo wolno, po ok. dziesięciu latach osiąga zaledwie 4,5 m wysokości. Jest zalecana do małych ogrodów i parków.

Jodły kaukaskie preferują stanowiska ciepłe, osłonięte, zaciszne i słoneczne lub lekko zacienione. Wymagają gleb żyznych, próchniczych, gliniastych, o odczynie kwaśnym lub lekko kwaśnym. Podłoże powinno być dostatecznie wilgotne. Jodły najlepiej rosną w wówczas, gdy powietrze także jest wilgotne, dlatego warto je sadzić w pobliżu stawów i oczek wodnych.

Dostateczną wilgotność powietrza możemy zapewnić roślinie np. zraszając ją podczas podlewania. Jodły bardzo źle reagują na suche i zanieczyszczone powietrze, nie najlepiej znoszą także susze i upały. Są dość odporne na mróz, jednak wrażliwe na gwałtowne zmiany i wahania temperatury. Ponadto dość wcześnie rozpoczynają wegetację. Młode pędy mogą być narażone na wczesnowiosenne przymrozki. Z tego powodu jodły kaukaskie warto uprawiać jedynie w cieplejszych rejonach naszego kraju (zachód, Dolny Śląsk, Pomorze).

Jodły nie wymagają cięcia, ze względów estetycznych można jedynie usunąć dolne gałęzie. Rośliny te źle znoszą przesadzanie, ponieważ mają bardzo rozbudowany system korzeniowy z licznymi korzeniami bocznymi. Dlatego stanowisko uprawy powinno być przemyślane.

• Jodła kaukaska – kiedy sadzić? Optymalnym terminem sadzenia jest wiosna, ew. koniec lata lub przełom lata i jesieni. Ze względu na niepełną mrozoodporność, należy unikać późniejszych terminów. Jodłę kaukaską, rosnącą w doniczce, można przesadzić latem. Jest to jednak uciążliwe, bo trzeba ją często podlewać. Ponadto w takim przypadku aklimatyzacja drzewka trwa dłużej.

• Jodła kaukaska – jaka powinna być rozstawa sadzenia? Najlepiej 4-5 m. Odmiany niskie sadzi się gęściej, np. co 2 m. Zawsze warto zwracać uwagę na tempo wzrostu (i szerokość) poszczególnych odmian jodły kaukaskiej.

Jodły kaukaskie nie wymagają częstego nawożenia. Poszczególne odmiany rozmnaża się przez szczepienie, natomiast gatunki rozmnażane są z nasion. Ze względu na fakt, że jodły preferują wilgotne powietrze, mogą być narażone na choroby grzybowe.

Podlewanie jest jednym z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Regularnego nawadniania wymagają zwłaszcza młode sadzonki jodły kaukaskiej (dotyczy to także drzewek w doniczkach, wykorzystywanych jako choinki). Jodły rosnące w ogrodzie należy sporadycznie podlewać w okresie zimowym. Zwykle wystarczy wykonać kilka takich zabiegów w umiarkowanie chłodne dni (gdy nie ma dużych mrozów). Podlewanie chroni rośliny przed suszą fizjologiczną, która wiosną przyczynia się do brązowienia igieł. Susza polega na tym, że iglak traci wodę przez igły (proces ten nazywa się transpiracją), ale nie może pobrać jej z zamarzniętego podłoża.

Żeby jodła kaukaska nie przemarzła, należy obsypać ją grubą warstwą ściółki. Ponadto można posadzić w ogrodzie – od wschodu – żywozielony żywopłot (z bardziej mrozoodpornych roślin). Będzie on pełnił funkcję ścianki osłonowej, chroniącej jodłę przed mroźnymi, wysuszającymi wiatrami. Młode drzewka warto chronić w prostszy sposób: zbudować prowizoryczną osłonę z czterech wbitych w ziemię, drewnianych palików, owiniętych białą włókniną.

Głównymi przyczynami chorób jodeł są: nadmierna wilgoć, susza fizjologiczna (w zimie) i osłabienie przez mróz bądź przymrozki. Czasem drzewko atakują patogeny, które pojawiły się na innych roślinach ogrodowych. Najczęściej jodła kaukaska choruje na:

• fytoftorozę – to choroba grzybowa, która prowadzi do zahamowania wzrostu roślin. Igły zmieniają barwę na czerwono-brązową. Zgnilizna początkowo atakuje podstawy pędów, a następnie przesuwa się ku górze. Ponadto pod korą pojawia się wyraźne zaczerwienienie tkanek, dochodzi też do gnicia korzeni. Aby nie dopuścić do pojawienia się fytoftorozy, należy sadzić tylko zdrowe okazy jodły kaukaskiej, pochodzące ze sprawdzonych szkółek ogrodniczych. Przed sadzeniem rośliny warto podsypać dobrze przekompostowaną korą sosnową, która ogranicza rozprzestrzenianie się grzybów powodujących chorobę. Jeśli zauważymy objawy zgnilizny podstawy pnia, trzeba usunąć chorą jodłę, a rośliny rosnące w jej najbliższym otoczeniu należy potraktować odpowiednim środkiem – fungicydem;

• zamieranie pędów – to choroba grzybowa, która przyczynia się do brązowienia i opadania igieł oraz do obumierania pędów. Na różnej wysokości pędów pojawiają się brązowe, nekrotyczne plamy, obejmujące z czasem cały pęd. Po zauważeniu pierwszych objawów należy wyciąć porażone pędy, a roślinę opryskać dwukrotnie (co 14 dni) odpowiednim preparatem grzybobójczym (fungicydem).

Zdarza się, że jodły są atakowane przez szkodniki, np. ochojnika jodłowego. To mszyca, która żeruje na spodniej stronie igieł. Zaatakowane igły rosną wolniej, opadają. Z czasem całe gałęzie obumierają. Czarne larwy zimują na dolnej stronie igieł; są otoczone białymi, woskowatymi nićmi. Wczesną wiosną (marzec/kwiecień) larwy zaczynają żerować, a w połowie maja dojrzałe, bezskrzydłe samice składają jaja. Po ok. 2 tygodniach z jaj wylęgają się kolejne larwy. Zwalczanie mszyc polega na wykonywaniu oprysków preparatem chemicznym (w okresie wczesnowiosennym, kiedy larwy jeszcze zimują). W trakcie wegetacji tępienie mszyc jest trudniejsze i wymaga zastosowania innych preparatów. O odpowiednie środki ochrony roślin najlepiej spytać w sklepie ogrodniczym.

Jodła kaukaska to dość wymagające drzewo. Źle znosi zarówno upały, jak i mroźne, wysuszające, zimowe wiatry. Ponadto preferuje wilgotne powietrze, pozbawione zanieczyszczeń. Dlatego jodły kaukaskie rzadko spotyka się w polskich ogrodach. Ze względu na specyficzne wymagania, drzewka te można uprawiać tylko w cieplejszych rejonach naszego kraju.

Jodła kaukaska to roślina bardzo malownicza, która najpiękniej prezentuje się pojedynczo, posadzona w wyeksponowanym miejscu. Większe odmiany ładnie wyglądają w dużych ogrodach, w parkach lub otoczeniu miejskim. Drzewa te warto sadzić zwłaszcza w pobliżu stawów i oczek wodnych, które dodatkowo podwyższają wilgotność powietrza, co niewątpliwie służy jodłom. Karłowe, wolno rosnące odmiany jodły kaukaskiej, nadają się także do mniejszych ogrodów – można je sadzić na skalniakach bądź w alpinariach.

Młode jodły to popularne, żywe choinki bożonarodzeniowe. Mają długie, szerokie, ciemnozielone igły oraz gęsty i regularny pokrój – rozłożysty u dołu, węższy przy wierzchołku. Ze wszystkich bożonarodzeniowych drzewek, jodły są najwytrzymalsze (oprócz nich dużą popularnością cieszą się świerki).

Igły jodeł zasychają i nie opadają, w związku z tym taka choinka „nie śmieci”. Stanowi ozdobę przez dłuższy czas. Jak długo wytrzymuje cięta jodła kaukaska? Zwykle kilka tygodni, maksymalnie dwa miesiące. Jodły ceni się za walory estetyczne i szlachetny wygląd. Ponadto igły tych drzew są elastyczne, miękkie i nie kłują – to dobry wybór do domów z małymi dziećmi.

Co więcej, jodłowa choinka nie wydziela zapachu, dlatego jest przyjaźniejsza dla alergików niż intensywnie pachnące świerki. Ile kosztuje jodła kaukaska? Z reguły więcej niż świerk: za sztukę o wysokości 150 cm zapłacimy ok. 80-100 zł. Jodła kaukaska o wysokości 200 cm, rosnąca w donicy, kosztuje przeważnie ok. 200 zł. Cięte drzewka, przeznaczone na bożonarodzeniowe choinki, sprowadza się głównie z Danii.

W ofercie dostępne są także jodły kaukaskie w doniczkach, ale rośliny te mogą nie przyjąć się w gruncie. Jodły mają rozbudowany system korzeniowy, który często ulega uszkodzeniu w momencie wykopywania z gruntu. Im mniejsza jodła, tym większa szansa, że roślina przetrwa w ogrodzie.

Jak długo rośnie jodła kaukaska?

Aby jodła kaukaska stała się ozdobą (np. obiektów małej architektury), trzeba ją uprawiać przynajmniej przez 8-10 lat. Tyle czasu potrzeba, by drzewko osiągnęło 2 m wysokości. Co więcej, w tym okresie wzrasta również jego odporność na mróz.

Jodła frasera czy kaukaska – którą wybrać?

Oba gatunki mają duże walory dekoracyjne, jodła frasera jest smuklejsza. Warto wiedzieć, że jodła kaukaska będzie lepszym wyborem dla alergików, frasera zaś dla osób, które lubią silny, żywiczny zapach (drzewko wytwarza dużo żywicy). Cięta jodła frasera wytrzymuje ok. 6 tygodni. Pozostaje kwestia walorów dekoracyjnych – to zależy już od gustu.

Jodła kaukaska w donicy – jak długo wytrzyma?

Jodła kaukaska w doniczce zachowuje trwałość przez kilka tygodni (maksymalnie dwa miesiące). Czynniki, które wpływają pozytywnie na jej trwałość, to: stanowisko oddalone od źródeł ciepła, podlewanie, stosowanie nawilżacza powietrza (tak, aby wilgotność nie spadała poniżej 40%, a najlepiej oscylowała w granicach 50%). Warto też nieco przykręcić grzejniki.