Kluzja

• Roślina jest trująca, przy czym najwięcej toksycznych substancji zawierają owoce. Objawy zatrucia to m.in. zaburzenia trawienia i wymioty. Co ciekawe, toksyny nie szkodzą wielu gatunkom ptaków, które przyczyniają się do rozmnażania kluzji w krajach tropikalnych.

• Duże liście kluzji w niektórych krajach służą jako... notatnik. Wydrapane napisy nie znikają z upływem czasu. Są widoczne nawet na liściach, które już opadły.

• Nazwa została nadana roślinie na cześć austriackiego botanika Carola Clusiusa, który żył na przełomie XVI i XVII wieku.

• Żywica kluzji jest wykorzystywana do uszczelniania łodzi.

Kluzja (Clusia), znana także jako okrętnica, to krzew należący do rodziny kluzjowatych (Clusiacaceae). Najczęściej uprawianym gatunkiem jest Clusia rosea, którą na Hawajach zalicza się do roślin inwazyjnych. Jest bowiem półepifitem, czyli rośliną rosnącą na innej roślinie – młode Clusia rosea rozwijają się na korzeniach i pniach drzew. Z upływem czasu wytwarzają okazałe korzenie, którymi oplatają drzewo (stąd nazwa okrętnica) i docierają do podłoża. Niestety, kluzja z czasem „zagłusza” drzewo, na którym się rozwija, w wyniku czego dochodzi do jego zamierania.

Kluzja wytwarza efektowne, skórzaste, zaokrąglone liście, osadzone na krótkich ogonkach i wyrastające parami. W naturze osiągają długość do 20 m, w uprawie pokojowej zwykle są krótsze. Pęd jest gruby, zielony. Kluzję uznaje się za gatunek ozdobny z liści, lecz może ona zakwitnąć, choć w warunkach domowych dzieje się to rzadko. Kwiaty są duże, o średnicy 5-8 cm, biało-różowe, z żółtymi pylnikami – żyją niestety krótko, bo jedynie przez kilka dni. Kluzja jest dwupienna – kwiaty męskie i żeńskie występują na odrębnych roślinach. W naturze zawiązuje owoce, które po pęknięciu mają gwiazdowaty kształt. Roślina jest trująca, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt domowych.

Kluzje rosnące w krajach tropikalnych są narażone na różnorodne warunki – od bezpośredniego nasłonecznienia po światło rozproszone przez korony drzew. W uprawie doniczkowej optymalna jest duża ilość światła rozproszonego, np. delikatną firanką lub roletami dzień-noc. Roślinę możesz umieścić na parapecie okna północnego, a w bardziej słonecznych pomieszczeniach, możesz postawić donicę w pewnej odległości od okna – dzięki temu na liściach nie pojawią się plamy oparzeniowe. Kluzję możesz hodować także na bardziej nasłonecznionym stanowisku (okno wystawy wschodniej i południowej). Wtedy jednak należy osłaniać ją w czasie największych upałów. Co ważne, zawsze unikaj ustawiania kluzji w cieniu. W takich warunkach roślina rośnie słabo i staje się kapryśna.

Kluzja lubi ciepło – temperatury powyżej 20°C (optimum to 23-25°C). W pomieszczeniu, w którym rośnie, nie można dopuszczać do spadku temperatury poniżej 16°C, dlatego przez cały rok uprawia się ją w ogrzewanych wnętrzach. Zimą uważaj, aby nie przechłodzić rośliny w czasie wietrzenia. Stanowisko nie może być też narażone na przeciągi, które mogą spowodować opadanie liści. Najlepiej ustawić ją przy oknie, które nie jest otwierane. W nocy Kluzja wytwarza tlen, dlatego jest idealną rośliną do sypialni.

W kontekście zasad podlewania, kluzja jest nietypowym gatunkiem. Młode okazy podlewa się jak większość roślin tropikalnych. Podłoże powinno być stale umiarkowanie wilgotne i nie można doprowadzać do jego całkowitego wyschnięcia. Zabieg wykonuj więc w momencie, gdy przeschnie tylko wierzchnia warstwa podłoża, np. do 1 cm (włóż do donicy drewniany patyczek – jeśli ziemia się do niego przyklei, to znak, że jest jeszcze wilgotna). Tak postępuje się przez pierwszy rok uprawy.

Jeśli zaś chodzi o starsze kluzje, podlewaj je dopiero wówczas, gdy podłoże wyschnie. Możesz sprawdzić to przy pomocy palca – włóż go w ziemię na głębokość 2-4 cm. Jeśli podłoże jest suche (ewentualnie wyczuwalna jest lekka wilgoć), roślinę należy nawodnić. Pod tym względem przypomina sukulenty (chociaż podlewanie jest trochę częstsze). Nadmiar wody szybko prowadzi do żółknięcia liści. Do podlewania używaj wody przegotowanej lub przynajmniej odstanej. Ważne, żeby nie zawierała chloru i miała temperaturę pokojową (to ograniczy stres fizjologiczny). Można ją lekko zakwasić, np. dodać 2-3 krople cytryny do 1 l wody.

Roślina toleruje typową dla większości mieszkań wilgotność powietrza na poziomie 40-50%. Gdy będzie ono zbyt suche, brzegi liści mogą zasychać. Jeśli zaś chodzi o wyższą wilgotność (na poziomie 50-60%), jest ona jak najbardziej wskazana. Roślina staje się wtedy bujniejsza, harmonijnie się rozwija i częściej kwitnie. Warto więc korzystać z nawilżacza powietrza, zwłaszcza zimą, gdy działa centralne ogrzewanie, które ma właściwości osuszające.

Ponadto regularnie zraszaj roślinę, np. 1-2 razy w tygodniu. Najlepiej robić to przy użyciu trybu zamgławiania (najdrobniejsze krople). Do zraszania używaj wody przegotowanej, przefiltrowanej lub nawet destylowanej. Ważne, aby nie pozostawiała kamiennych smug na efektownych liściach. Zabiegu nie wykonuj w czasie kwitnienia.

Opcjonalnym rozwiązaniem, które pomoże zwiększyć wilgotność w otoczeniu kluzji, jest ustawianie donic w dużo szerszych podstawkach. Wykłada się je płaskimi kamieniami i zalewa wodą do połowy – tak, aby korzenie nie były narażone na bezpośredni kontakt z nią.

Optymalne podłoże jest przepuszczalne, lekkie, a przy tym umiarkowanie żyzne. Nie może mieć tendencji do zaskorupiania się, „duszenia”, ale także nadmiernego i szybkiego wysychania. Taki substrat najlepiej przygotować samodzielnie. Użyj uniwersalnej ziemi dla roślin pokojowych i gruboziarnistego piasku lub podłoża dla kaktusów i sukulentów.

Wymieszaj je w proporcji 1:1. Dobrym dodatkiem są także rozluźniacze, np. drobny keramzyt. Co więcej, keramzyt (lub perlit) usypuj także na dnie donicy. Wystarczy warstwa o grubości 3-4 cm. To chroni korzenie przed bezpośrednim kontaktem z wodą, która po podlewaniu nieraz zalega w podstawce.

• 'Princess' (Clusia rosea 'Princess') – ma duże, mięsiste, błyszczące liście. Rzadko kwitnie.

• 'Nana' (Clusia rosea 'Nana') – odmiana miniaturowa, czasem formowana na bonsai.

Kluzję dokarmiaj podobnie jak niektóre sukulenty – wystarczą trzy zabiegi w sezonie. Wykonuj je wiosną, latem i na początku jesieni. Nie należy jednak przesadzać, ponieważ nadmierne nawożenie może prowadzić do odbarwiania liści. Przyjmują wtedy np. jaśniejszą, nienaturalną barwę lub nawet żółkną. Warto uważać także na nadmiar azotu w nawozach – zwiększa podatność na choroby i szkodniki.

Do nawożenia kluzji z powodzeniem możesz używać nawozów mocniej rozcieńczonych, np. do epifitów lub kaktusów i sukulentów. Wartościowe są także organiczne nawozy humusowe.

Kluzja należy do roślin, które nie lubią częstej zmiany donic. Dlatego przesadzaj ją dopiero, gdy korzenie przerastają przez otwory lub pojemnik jest nieproporcjonalnie mały względem pędów i liści. Do przesadzania używaj donic o dwa rozmiary większych. Optymalnym wyborem są modele dość płytkie, ale szerokie (gatunek ma płytki system korzeniowy). Co ważne, podczas zabiegu uważaj, aby nie uszkodzić delikatnych korzeni.

Po przesadzeniu kluzję warto przestawić na 1-2 dni w półcieniste miejsce, a dopiero później na docelowe stanowisko. To ograniczy nieco stres związany ze zmianą warunków.

Kluzję możesz rozmnażać w domowych warunkach, np. przez sadzonki wierzchołkowe, choć efektywność tego zabiegu bywa różna. Część sadzonek nie przyjmuje się, a w dodatku czas ukorzeniania jest bardzo długi (2-4 miesiące). W tym okresie należy zadbać o to, aby roślina miała stale lekko wilgotne podłoże (nie może być jednak mokre). Kluzję możesz także umieścić w naczyniu z wodą w taki sposób, by znajdowała się w niej niewielka część podstawy pędu (np. 1 cm). Wodę wymienia się na świeżą co kilka dni. Wszystko to nie daje jednak gwarancji powodzenia, więc zwykle najefektywniejszym rozwiązaniem jest zakup gotowej, dobrze uformowanej sadzonki.

Główną przyczyną problemów w uprawie kluzji jest niewłaściwe podlewanie. Przesuszenie prowadzi do zamierania, zaś nadmiar wody jest przyczyną gnicia korzeni i brązowienia organów nadziemnych. Jeśli ziemia jest zbyt wilgotna, roślinę należy przesuszyć. Na wierzchnią warstwę podłoża można wysypać cynamon, który ma właściwości grzybobójcze i działa jak naturalny środek ochronny. Problemem może być także chłód, związany np. z wietrzeniem pomieszczeń zimą.

Drobne, punktowe plamy na liściach, mogą być objawem choroby grzybowej. W takim przypadku roślinę warto 2-3 razy opryskać fungicydem przeznaczonym dla roślin pokojowych.

Ze szkodników mogą wystąpić m.in. przędziorki (wyglądają jak „małe pajączki”), tarczniki (przybierają postać płaskiej blaszki) i wełnowce (na liściach widoczne są wtedy białe ślady, które przypominają watę). Przędziorki zwalczaj tradycyjnie – stosując akarycydy. Tarczniki i wełnowce najpierw spróbuj usunąć ręcznie, a dopiero potem potraktuj roślinę insektycydem (na wszelki wypadek). Co jednak najważniejsze, w uprawie kluzji kluczowa jest profilaktyka, tj. niedopuszczanie do wystąpienia opisanych problemów.