Azalia

Azalia ogrodowa ma wspólną łacińską nazwę z różanecznikiem – Rhododendron. Zgodnie z systematyką wszystkie azalie i różaneczniki to rododendrony, jednakże azalie nie są różanecznikami. Obie grupy wyglądają podobnie i mają zbliżone wymagania, dlatego często są ze sobą mylone. W praktyce natomiast można doszukać się kilku zasadniczych różnic. Największe dotyczą wyglądu liści. U azalii, w odróżnieniu od różanecznika, są one sezonowe. Jesienią przebarwiają się, a następnie opadają. Wyjątek stanowią azalie japońskie (Rhododendron japonicum), które są częściowo zimozielone – utrzymują się więc na pędach w sprzyjających warunkach, tzn. gdy zima jest łagodna. Blaszki liściowe azalii są mniejsze, cieńsze, miękkie w dotyku, pokryte drobnymi włoskami. Łatwo je odróżnić od skórzastych, dość sztywnych liści różanecznika. Mają mocno zredukowane ogonki liściowe, podczas gdy liście różaneczników są osadzone na długich ogonkach.

Kwiaty różaneczników są dzwonkowate i liczą 10 pręcików. Azalie z kolei wytwarzają lejkowate kwiaty z pięcioma pręcikami. Pojawiają się one wcześniej, bo już na przełomie maja i czerwca. Krzew kwitnie średnio przez trzy tygodnie. Wiele odmian wydziela intensywny zapach. Najsilniej, wręcz odurzająco, pachną azalie pontyjskie (Rhododendron luteum). Mocną woń wydzielają też azalia drzewkowata (Rhododendron arborescens), azalia różowa (Rhododendron prinophyllum) i azalia zachodnia (Rhododendron occidentale). Słabo wyczuwalnym zapachem charakteryzuje się natomiast azalia japońska. Popularne odmiany tego gatunku to m.in. ‘Kermesina’, która wytwarza czerwone kwiaty i dorasta do 100 cm wysokości. Z niskich odmian (do 30–40 cm wysokości) warto uprawiać azalię japońską ‘Babuschka’ (kwiaty różowe) oraz ‘Eisprinzessin’ (kwiaty białe).

Azalie mogą rosnąć w pełnym słońcu, lekkim cieniu lub półcieniu. W pierwszym przypadku – na słońcu – kwitnienie jest najbujniejsze, ale jednocześnie uprawa jest bardziej pracochłonna, ponieważ wiąże się z koniecznością regularnego podlewania. Uprawa w lekkim zacienieniu wydaje się optymalna – rośliny kwitną wystarczająco obficie, a jednocześnie okres kwitnienia nieco się wydłuża. Wtedy też nie są tak narażone na suszę. W półcieniu azalie również sobie radzą, ale kwitnienie jest słabsze. Unikaj natomiast pełnego zacienienia – azalie ogrodowe nie pokazują wtedy pełni swojej krasy oraz są bardziej narażone na choroby. Krzewy lubią ciepłe stanowiska, z wilgotnym powietrzem (rejony nadmorskie, blisko zbiornika wodnego), osłonięte od wiatru.

Rośliny uprawiane w pojemniczkach w czasie kwitnienia chroń przed silnymi burzami i gradem – dzięki temu unikniesz zniszczenia kwiatów czy uszkodzenia liści. Wystarczy, że przeniesiesz azalie pod zadaszenie, np. wiatę, lub zostawisz je w bezpiecznym miejscu na tarasie.

Sadzonki azalii w pojemnikach, z uformowaną już bryłką korzeniową możesz sadzić do gruntu przez cały okres wegetacyjny. W praktyce wygląda to inaczej – najlepszym terminem sadzenia jest wiosna (poza okresem kwitnienia). Opcjonalnie roślinę można posadzić także wczesną jesienią. Azalie umieszcza się w ziemi 2–3 cm głębiej, niż znajdowały się w donicy. Podłoże przed sadzeniem powinno być oczyszczone, przekopane i spulchnione. Często wykopuje się znacznie głębsze dołki, a na dno sypie się torf lub stosuje drenaż (w przypadku gleb mniej przepuszczalnych). Średnio krzewy azalii sadzi się w odstępach co 1 m, ale oczywiście zależy to od siły wzrostu gatunku i odmiany. Azalie japońskie z reguły można sadzić gęściej (np. co 70 cm).

Azalie ogrodowe po posadzeniu zaleca się ściółkować, np. korą sosnową. Ogranicza to ryzyko wysychania gleby, w pewnym stopniu zmniejsza zakwaszenie, a oprócz tego ułatwia też utrzymanie prawidłowego odczynu (kora, trociny czy inne fragmenty z iglaków mają lekkie właściwości zakwaszające).

Azalie mają podobne wymagania glebowe co różaneczniki, tj. preferują podłoża żyzne, zasobne w składniki pokarmowe, ale jednocześnie przepuszczalne. Optymalne pH jest niskie, oscyluje w granicach 4,5–5,5. Dlatego większość podłoży pod uprawę azalii wymaga zakwaszenia. W przypadku sadzenia pojedynczych roślin można sypać torf w duże doły. Najlepiej jednak sprawdza się wymieszanie ziemi ogrodowej (np. przy użyciu glebogryzarki) z torfem oraz piaskiem – dzięki temu gleba jest bardziej jednorodna. To ułatwia utrzymanie odczynu, a co za tym idzie – także zachowanie azalii w dobrej kondycji. Takie prace z reguły wykonuje się przy zakładaniu wrzosowiska.

Azalie posadzone w zasadowej glebie słabo pobierają niektóre składniki pokarmowe. W rezultacie dochodzi u nich do występowania chorób fizjologicznych. Częstym symptomem są chlorozy, w wyniku których powierzchnia liści – cała lub tylko przy unerwieniu – żółknie lub blednie.

Azalia wytwarza płytki system korzeniowy, dlatego słabo znosi susze. W okresie długo utrzymującej się bezdeszczowej pogody powinna być podlewana regularnie. Krzewy uprawiane w pojemnikach w czasie letnich upałów podlewaj nawet co 1–2 dni. Objawem niedoboru wody są oklapnięte liście. Przesuszone kwitnące rośliny mogą też gubić kwiaty. Azalie częściowo zimozielone (np. japońskie) możesz sporadycznie nawadniać także zimą, kiedy tracą wodę przez wyparowywanie z liści. Mają przy tym problem z pobraniem ubytków, np. z zamarzniętego podłoża. O tej porze roku podlewaj je w umiarkowanie chłodne, bezmroźne dni.

Zawsze podczas nawadniania rośliny unikaj moczenia nadziemnych jej części – dzięki temu zmniejszysz ryzyko występowania chorób. Podlewanie wykonuj rano lub wieczorem (mniejsze straty wody). W przypadku uprawy dużej liczby azalii czy założenia wrzosowiska praktycznym rozwiązaniem jest instalacja kropelkowego systemu nawadniania.

Większość starszych roślin dobrze znosi polskie zimy. Osłony wymagają przede wszystkim młode, kilkuletnie krzewy. Nie zapominaj jednak o osłanianiu gatunków częściowo zimozielonych przez cały okres uprawy. Standardowym działaniem jest usypywanie jesienią (najlepiej po przymrozkach) grubej, nawet 15–20-centymetrowej, warstwy ściółki. W tym celu sprawdzą się kora sosnowa, gałązki iglaków, jak również trociny. Odpowiedni będzie także częściowo przerobiony kompost. Nadziemne części rośliny możesz też okryć białą włókniną lub innym materiałem przepuszczającym powietrze.

Azalie uprawiane w pojemnikach, np. na balkonie czy tarasie, przenieś do chłodnego, widnego pomieszczenia. Nie przetrwają one zimy na zewnątrz bez odpowiedniego zabezpieczenia. Podlewanie ogranicz do absolutnego minimum, tak by podłoże całkowicie nie przeschło. Opcjonalnym rozwiązaniem jest solidne zabezpieczenie donic – montaż płyt styropianowych przy ściankach donic, usypanie ściółki na wierzchniej warstwie podłoża, a także osłonienie pędów. Roślina zabezpieczona w taki sposób ma szansę przetrwać również na zewnątrz.

Azalie ogrodowe rozmnażaj przez ukorzenianie pozyskiwanych w czerwcu (większość gatunków) i lipcu (azalie japońskie) sadzonek zielnych. Pobierz je z pędów jednorocznych, gdy te osiągną długość 6–10 cm. Podstawę pędu warto umieścić w ukorzeniaczu.

Sadzonki ukorzenia się w pojemnikach z torfem i piaskiem (3:1), najlepiej w warunkach zwiększonej wilgotności powietrza, np. w szklarni. Przed nadejściem zimy należy je przenieść do chłodnego, widnego pomieszczenia (tam, gdzie nie zachodzi ryzyko wystąpienia ujemnych temperatur). Do gruntu wysadza się je wiosną (koniec kwietnia – maj) przyszłego roku.

Przed sadzeniem azalii podłoże warto wymieszać z kompostem – dla poprawienia struktury. O nawożeniu mineralnym tej rośliny trzeba wiedzieć jedno: w jej przypadku sprawdzają się wyłącznie nawozy dla roślin kwasolubnych. Jak więc dokarmiać azalię?

Można przyjąć stosowanie dwóch dawek nawozów (różnych) każdego roku. W maju zasil krzewy preparatem dla azalii lub zakwaszającym, zawierającym dużo fosforu. Na początku lata wykorzystaj drugą dawkę nawozu, tym razem przeznaczonego dla roślin kwasolubnych, ale zawierającego dużo potasu i makroelementów. Poprawi on krzewienie, a ponadto zwiększy odporność azalii na suszę oraz mróz. Duże znaczenie w budowie odporności mają także niektóre mikroelementy, takie jak miedź czy cynk.

Rośliny w ogrodzie często dokarmia się nawozami w formie granulatów lub proszku. Nie aplikuj ich jednak po silnych opadach (i oczywiście w czasie deszczu), gdy rośliny są mokre, ponieważ granulaty mogą przykleić się do liści czy pędów, powodując poparzenia. Azalie uprawiane w pojemnikach częściej dokarmia się koncentratami, które przed użyciem należy rozcieńczyć w wodzie.

Dobra rada: w miejscu uprawy azalii zaszczep mikoryzę. Szczepionki mikoryzowe są łatwodostępne i proste w aplikacji. Dzięki nim krzewy sprawniej pobierają wodę i składniki pokarmowe, zwiększa się też ich odporność na choroby.

Częstymi przyczynami występowania chorób azalii są niewłaściwe pH podłoża i zła gospodarka wodna (za sucho, za mokro). Oprócz tego może dojść do infekcji przenoszonych z innych roślin. Przykładem jest mączniak prawdziwy, występujący na różnych grupach zieleni. Objawia się powstawaniem mączystego nalotu na wierzchniej stronie liści. Z czasem porażone tkanki brązowieją, a liście zwijają się ku dołowi na brzegach i opadają. Przy silnej infekcji pędy azalii czernieją i zamierają. Chorobę zwalczaj przy użyciu fungicydów. Najbardziej porażone fragmenty roślin wycinaj.

Zdecydowanie najgroźniejszą chorobą porażającą rodzaj Rhododendron jest fytoftoroza. Niestety nie ma na nią skutecznego środka. Z założenia można ją zwalczyć w początkowej fazie rozwoju, jednak w praktyce się tego nie robi – wtedy fytoftoroza nie wykazuje jeszcze charakterystycznych objawów. Z kolei gdy już się je zauważy, jest za późno. Porażone rośliny należy wykopać i spalić, a te znajdujące w sąsiedztwie – opryskać fungicydem, np. miedziowym. W wyniku porażenia liście azalii brązowieją, zasychają i zwijają się wzdłuż nerwu głównego. W takiej formie pozostają na krzewach. Na szyjce korzeniowej widać rdzawoczerwone przebarwienia, system korzeniowy jest osłabiony, aż w końcu rośliny zamierają.

Choroby fizjologiczne, np. wynikające z niedoboru pierwiastka, są odwracalne. W przypadku występowania chloroz warto sprawdzić odczyn gleby (mierniki są łatwo dostępne w sklepach ogrodniczych), ponieważ to on może być głównym czynnikiem powodującym problem. Jeśli odczyn jest w normie, dobrze jest zastosować dawkę nawozu z dużą ilością mikroelementów.

Na azaliach, zwłaszcza niewłaściwie pielęgnowanych i rosnących w słabych warunkach, pojawiają się szkodniki. Częstym problemem są mszyce. Drobne owady (do 3 mm) o zmiennym zabarwieniu ciała (od zielonego po ciemnoszary) wysysają sok z roślin. Powodują tym samym powstawanie jasnych, punktowych plam na liściach. Z czasem dochodzi do ich deformacji. W czasie żerowania mszyce wydzielają też lepką spadź, tj. niestrawione związki cukru. Spadź na liściach – początkowo żółtawa, z czasem czerniejąca – występuje także przy inwazji mączlika różanecznikowego. Ma on długość 1,2 mm i przypomina białą, miniaturową „muszkę”. Doprowadza do powstawania plam, a później wysychania blaszek liściowych.

Dość charakterystyczne symptomy powoduje kwieciak truskawkowiec, który atakuje też gatunki ozdobne. Dorosły chrząszcz wygryza owalne dziury w brzegach blaszek liściowych. Jego larwy też są niebezpieczne – żerują w ziemi i niszczą system korzeniowy.

Skoczka różanecznikowego rozpoznasz po smukłym ciele i nietypowym, skaczącym sposobie przemieszczania się. Żeruje on na spodniej stronie liści, wysysając z nich sok. Zaatakowane liście opadają.

Szkodniki zwalczaj preparatami owadobójczymi – ekologicznymi lub chemicznymi – po zauważeniu ich obecności lub symptomów. Zabieg ochronny ponów po 5–7 dniach.

Azalia to jeden z najpiękniejszych krzewów rabatowych. Dobrze komponuje się z trawami ozdobnymi i bylinami. Najczęściej jednak jest wykorzystywana do zwiększenia różnorodności we wrzosowisku. Pojedyncze krzewy możesz uprawiać wzdłuż głównego chodnika przy domu. Azalie preferują miejsca o dużej wilgotności powietrza, dlatego ładnie rozwijają się w pobliżu oczek wodnych. Niskie odmiany z powodzeniem nadają się do uprawy w pojemnikach. Często stanowią dekorację drzwi wejściowych, balkonów czy tarasów. Azalie nie są wrażliwe na zanieczyszczenia miejskie, dlatego sprawdzają się w dużych aglomeracjach.

Odmiany i gatunki silnie pachnące posadź blisko elementów małej architektury (altany, ławki) oraz okien domu. W ciepłe i słoneczne dni będą bardziej wyczuwalne.

Azalie nie wymagają regularnego cięcia. Zabieg można wykonać dla korekty pokroju, zwłaszcza gdy są słabo rozkrzewione. Prace wykonuje się wczesną wiosną (przełom marca i kwietnia), skracając pędy średnio do 1/5 długości. Jeśli azalia jest dobrze rozkrzewiona, można usunąć do 20% pędów. Wybiera się te, które są słabe, cienkie, mają oznaki choroby lub wrastają do wnętrza korony.