Fikus

• W sztuce bonsai, polegającej na podcinaniu roślin tak, aby nadać im zminiaturyzowaną formę, często wykorzystuje się różne gatunki fikusów.

• Wiele gatunków fikusów wytwarza jadalne owoce. Najpopularniejsze są figi, które wyrastają na figowcu pospolitym.

• Fikus wytwarza sok mleczny, który jest toksyczny. Jest jednak bardzo przydatny, bo produkuje się z niego kauczuk.

• Ficus benjamina ma właściwości oczyszczające powietrze z formaldehydu, benzenu i trójchloroetylenu.

• Ficus elastica (sprężysty) wytwarza naturalny lateks, bardzo silny alergen. Z tego powodu może sprawiać kłopoty alergikom.

Fikus, inaczej nazywany figowcem, to niezwykle różnorodny rodzaj, obejmujący ponad 800 gatunków. Nieduże wymagania uprawowe oraz imponująca wielkość sprawiają, że roślina jest chętnie wybierana jako ozdoba wnętrz. W uprawie domowej królują: Ficus benjamina o drobnych liściach, tworzących bujną koronę, Ficus elastica (fikus sprężysty), Ficus lyrata (fikus dębolistny), a także Ficus retusa, nazywanym również Fikusem ginseng. Ostatni z nich słynie ze swojej tolerancji na przycinanie, dzięki czemu często wykorzystywany jest jako drzewko bonsai. Gatunek ten można nabyć zarówno w wersji dużej, jak i karłowatej. Większe rośliny zanim trafią do sprzedaży, formowane są przez producentów nawet przez 10-15 lat.

Fikusy w naturze rosną w strefie międzyzwrotnikowej, która cechuje się wysokimi temperaturami i dużym nasłonecznieniem. W domach wymagają podobnych warunków. Figowiec potrzebuje zatem jasnego stanowiska. Ustaw go jak najbliżej okna wschodniego lub zachodniego – tam będzie rósł najlepiej. Sprawdzi się również wystawa południowa, jednak wyłącznie z rozproszonym światłem. Fikus nie powinien mieć kontaktu z bezpośrednimi promieniami słonecznymi, które mogą poparzyć jego liście.

Niedobór światła szybko staje się widoczny. Roślina rośnie znacznie wolniej lub wcale. Liście opadają, choć na pierwszy rzut oka wyglądają zdrowo. Mogą być nieco wyblakłe lub zżółknięte. Każdy gatunek, jeśli jest źle uprawiany, zrzuca liście, przy czym największe wymagania ma Ficus benjamina.

Większość fikusów preferuje ciepłe warunki. Optymalny zakres to 18-26°C. Roślina może zareagować zrzucaniem liści, jeśli w pomieszczeniu zrobi się zbyt zimno. Źle znosi przeciągi. Figowce nie są roślinami, które można bezpiecznie wystawiać na zewnątrz. Zanim to zrobisz, upewnij się, że w ogrodzie lub na balkonie masz odpowiednie warunki. Miejsce powinno być zacienione, osłonięte od wiatru i zabezpieczone przed ewentualnym deszczem. Dni, w których wystawiasz roślinę na zewnątrz, powinny być pogodne i ciepłe. Gdy noce są chłodne, a temperatura spada poniżej 16°C, roślinę należy wnieść do środka. Fikusy są wrażliwe na nagłe zmiany temperatur i mogą reagować zrzucaniem liści.

Bardziej wrażliwe na nagłe zmiany temperatury i niedobór światła są odmiany o barwnych liściach, takie jak Ficus elastica 'Moonshine' lub 'Belize'. Kiedy temperatura jest zbyt niska, na roślinie mogą tworzyć się duże, brązowe plamy. Takie liście niestety nie wrócą do zdrowia – możesz je usunąć, choć w żaden sposób nie osłabiają rośliny.

Zima to czas spoczynku, figowce przestają wtedy rosnąć i nie wymagają tak dużo światła, jak w okresie wegetacji. Również temperatura może być nieco niższa, jednak nie powinna spadać poniżej 15°C.

Wszystkie fikusy nie lubią przestawiania, dlatego warto zawczasu wybrać odpowiednie stanowisko. Świeżo zakupiony fikus, zwłaszcza benjamina, potrzebuje czasu na adaptację i w tym okresie może gubić pojedyncze liście. Roślinę możesz jednak co jakiś czas obracać, aby nie wychylała się nieestetycznie w stronę słońca.

Figowce nie mają dużego zapotrzebowania na wodę i są wrażliwe na przelanie. Nadmiar wody szybko objawia się w postaci żółknących dolnych liści, które roślina następnie zrzuca. Staraj się nie doprowadzać do sytuacji, w której sadzonka stoi przez dłuższy czas w wodzie. Jeśli jej nadmiar zbiera się w podstawce doniczki lub osłonce, trzeba ją wylać niedługo po podlaniu.

Wszystkie fikusy można podlewać przez nasiąkanie. Roślinę umieść w pojemniku z wodą, tak, aby sięgała ona 1/3 wysokości doniczki. Całość zostaw na 15 minut. W tym czasie podłoże nasiąknie wodą. Po wyjęciu doniczki ze zbiornika zostaw ją w zlewie lub na podstawce, aby pozbyć się nadmiaru wody.

Sadzonki podlewaj wyłącznie wtedy, gdy podłoże jest wyraźnie suche. Jego wilgotność zawsze sprawdzaj nie tylko z wierzchu, lecz także w głębszych warstwach. Użyj do tego długiej wykałaczki, którą trzeba wsadzić w doniczkę. Wykałaczka po wyjęciu powinna być sucha, bez drobinek podłoża. To znak, że roślina wymaga podlewania.

Zimą, z uwagi na okres spoczynku, znacznie ogranicz podlewanie. Zanim do niego przystąpisz, każdorazowo sprawdzaj wilgotność podłoża. Gdy temperatura jest bardzo niska, w granicach 15-18°C, podlewanie może być konieczne nawet co 2-3 tygodnie.

Rośliny najlepiej podlewać rano. Wówczas ewentualny nadmiar wody szybciej wyparuje, co może uchronić fikusa przed przelaniem. Do podlewania nigdy nie używaj zimnej wody – powinna mieć temperaturę pokojową, być przegotowana i odstana.

Najlepiej nie dopuszczać do przesuszenia rośliny, ponieważ w wyniku stresu potrafi zrzucić kilka liści naraz. Brak wody daje określone symptomy. Liście fikusa stają się wątłe i opadają. To ostatni moment, aby go podlać.

Choć fikusy najlepiej rosną w wilgotnych warunkach, nie są w tym aspekcie bardzo wymagające i okresowo zniosą również suche powietrze. W okresie grzewczym mogą wymagać podwyższonej wilgotności powietrza. W tym celu doniczkę umieść na tacce wypełnionej kamieniami i wodą (tak, aby spód doniczki jej nie dotykał). Możesz również zastosować nawilżacze do zawieszania na grzejnikach. Powoli parująca woda stopniowo podnosi wilgotność powietrza.

Choć zraszanie nie jest skuteczną metodą na podniesienie wilgotności powietrza, figowce bardzo dobrze to znoszą. Oprysk wodą można wykonywać dwa razy w tygodniu – ważne, aby była to miękka woda. Przy okazji warto przecierać wilgotną ściereczką liście rośliny, by usunąć nagromadzony kurz. Najwięcej kurzu zbierają fikusy sprężyste, które wytwarzają specyficzny wosk. Można je czyścić wodą zmieszaną z odrobiną soku cytrynowego.

Większej troski wymaga popularny Ficus beniamina. Do prawidłowego wzrostu potrzebuje wilgotności powietrza na poziomie co najmniej 50%, niezależnie od pory roku.

Fikus preferuje zasobne, próchnicze podłoże. A ponieważ jest wrażliwy na nadmiar wody – jednocześnie lekkie i przepuszczalne. Może być to np. mieszanka torfu (30%), ziemi kompostowej (20%), piasku (20%), perlitu (20%) oraz żwirku (10%). Zamiast ziemi kompostowej możesz użyć biohumusu w proszku, kwasów humusowych lub guana nietoperzy. Wykorzystać możesz również gotową mieszankę do fikusów lub palm, a także podłoże do bonsai. Jeśli chcesz je dodatkowo napowietrzyć, możesz dodać perlitu i piasku.

• Fikus benjamina (Ficus benjamina) – wysokie drzewko o wyraźnym pniu i gęstej koronie. Liście są drobne i delikatne. Występuje w odmianie zielonej lub z kremowym wybarwieniem.

• Fikus sprężysty (Ficus elastica) – gatunek o dużych, twardych liściach w bardzo ciemnym kolorze. Liście pokryte grubą warstwą wosku. Oprócz odmiany zielonolistnej dostępne są warianty kolorystyczne

• Fikus dębolistny (Ficus lyrata) – wysoka roślina o dużych, jasnozielonych liściach. Swoją nazwę zawdzięcza kształtowi liścia, który przypomina lirę.

Fikusy do prawidłowego wzrostu potrzebują nawożenia nawozami NPK, bogatymi w azot. To właśnie ten pierwiastek jest odpowiedzialny za wytwarzanie zielonych części liści. Sadzonki nawoź w okresie wegetacji, od kwietnia do końca września, raz na dwa tygodnie. Odpowiednie będą zarówno nawozy mineralne, jak i organiczne. Słabe, cienkie pędy oraz blade liście, mogą świadczyć o niedoborach składników odżywczych. Również żółknięcie liści od środka lub od krawędzi może wskazywać na pilną potrzebę nawożenia.

W domowych warunkach, aby w naturalny sposób wesprzeć rozwój i odporność roślin na pasożyty, możesz przygotować wyciąg z pokrzywy. Do jego przygotowania potrzebujesz 500 gramów świeżo zebranych, młodych pokrzyw. Potnij je na nieduże fragmenty i umieść w szklanym lub plastikowym pojemniku, a następnie zalej 5 litrami wody. Całość przechowuj w zacienionym miejscu, w temperaturze pokojowej przez 1-2 dni. Po tym czasie płyn wlej do spryskiwacza i wykonuj oprysk roślin. Możesz powtarzać go raz w tygodniu.

Zimą należy całkowicie zaprzestać nawożenia.

Młode sadzonki przesadzaj raz w roku, na wiosnę. Nawet jeśli roślina przez ten czas znacząco nie urosła, warto wymienić jej podłoże na świeże i zasobne. Aby to zrobić, nie trzeba zmieniać doniczki; wystarczy wyjąć roślinę, oczyścić bryłę korzeniową z nadmiaru ziemi, a następnie umieścić fikusa w nowym podłożu – w tym samym pojemniku, co wcześniej.

Kilkuletnie fikusy nie wymagają tak częstego przesadzania. Wystarczy wykonywać ten zabieg co 3 lata. W międzyczasie warto jednak zmieniać górną warstwę podłoża. Jeśli ziemia zaczyna się zbijać i staje się mało przepuszczalna, możemy spróbować rozpulchnić ją za pomocą patyczka. Należy robić to jednak bardzo ostrożnie, aby nie uszkodzić korzeni.

Jeśli korzenie rozrosły się i zajmują większą część doniczki, a nawet wychodzą otworem odpływowym na spodzie, fikusa należy przesadzić. Wystarczy doniczka o rozmiar większa od poprzedniej. Po przesadzeniu roślinę delikatnie podlej.

Młode sadzonki można z powodzeniem uprawiać w plastikowych doniczkach. Starsze okazy mogą wymagać masywnych, ceramicznych lub terakotowych donic, które ustabilizują ciężką i wysoką część nadziemną. W tym celu sprawdzą się także osłonki wykonane z betonu.

Bardzo wysokie rośliny z czasem mogą wymagać zamontowania podpory, która ustabilizuje je w doniczce. Może być to np. bambusowy kijek lub zwyczajny patyk, który trzeba jednak odpowiednio przygotować. Najpierw wysusz go i wyparz w piekarniku. Taki patyk po włożeniu do doniczki może zacząć pleśnieć. Dlatego końcówkę, która będzie umieszczona w ziemi, pokryj np. silikonem w sprayu.

Fikusy najlepiej rozmnażać przez sadzonki wierzchołkowe. Pęd odetnij od góry tak, aby miał co najmniej 3-4 liście. Jeden lub dwa dolne usuń, a uciętą sadzonkę umieść w wodzie z dodatkiem węgla aktywnego lub bezpośrednio w podłożu (może być to torf wymieszany z perlitem). Ziemię podlej i odstaw w ciepłe miejsce o podwyższonej wilgotności powietrza.

Fikusy o dużych, twardych liściach, np. fikusa sprężystego, możesz rozmnażać z sadzonek pędowych – przez odkłady. Warto wykonać ten zabieg szczególnie u roślin, które odrzuciły część liści, w efekcie czego powstały nieestetyczne, puste przestrzenie na łodydze. Metoda polega na nacięciu łodygi tuż pod węzłem (czyli zgrubieniem, z którego wcześniej wyrastał liść) i obłożeniu tego miejsca wilgotnym mchem torfowcem. Jak to zrobić? Zdezynfekowanym nożykiem zrób niewielkie nacięcie na łodydze. Wetknij w nie zapałkę lub wykałaczkę, tak, aby nie mogło się zrosnąć. Nacięcie z wbitą zapałką przykryj wilgotnym mchem. Torfowiec nie powinien ociekać wodą, należy go dokładnie wycisnąć. Całość owiń folią spożywczą. Konieczne może być podwiązanie folii za pomocą sznurka, aby mech nie wypadał dołem. Mech wymaga regularnego zraszania, tak, aby cały czas pozostawał wilgotny. W tych warunkach w ciągu kilku tygodni powinny pojawić się korzenie. Gdy tak się stanie, sadzonkę wraz z korzonkami odetnij. Na jednej roślinie można jednocześnie założyć kilka odkładów, jednak miejsca najbliżej wierzchołka szybciej wypuszczą korzenie.

Fikusy są roślinami stosunkowo odpornymi na szkodniki, choć oczywiście nieproszeni goście mogą się na nich pojawiać. Najbardziej podatne są na pluskwiaki, takie jak wełnowce i tarczniki. Te pierwsze pojawiają się na liściach pod postacią małych, wełnianych kłębków. Tarczniki również łatwo rozpoznać, bo mają kształt niewielkich, brązowych i wypukłych plamek. Pasożyty należy zdjąć z rośliny mechanicznie, np. za pomocą patyczka kosmetycznego. Kolejnym krokiem jest przemycie miejsc żerowania alkoholem, np. spirytusem. Jeśli inwazja jest nasilona, możesz dodatkowo wykonać oprysk insektycydem.