Pierwiosnek

Pierwiosnek (Primula) nazywany jest także prymulką. Roślina ta należy do rodziny pierwiosnkowatych i w naturze rośnie w strefie klimatów umiarkowanych w Azji i Europie. Jednak prymule spotkać można także w Afryce i Ameryce. W stanie dzikim występują również w Polsce – głównie w górach, gdzie objęte są ochroną ścisłą.

Obecnie znanych jest ponad 400 gatunków pierwiosnków, wiele z nich uprawianych jest jako rośliny ozdobne w ogrodzie. Rodzime gatunki pierwiosnków kwitną od marca do końca maja, to jedne z pierwszych wiosennych kwiatów. W ogrodach najczęściej spotyka się pierwiosnki takie jak: bezłodygowy, wyniosły, lekarski oraz gruziński, łyszczak, omączony, omszony, ząbkowany.

Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) – w naturze rośnie w Europie i Azji (oprócz najzimniejszych, północnych rejonów). W Polsce występuje na nizinach oraz w niższych partiach gór. Pierwiosnek lekarski dorasta do 10-25 cm wysokości, pęd kwiatostanowy może mieć nawet 40 cm wysokości.

Liście są jajowate i wydłużone, pomarszczone, od spodu omszone. Jasnożółte, pachnące kwiaty zebrane są w wielokwiatowy baldaszek na szczycie pędu. Mają dzwonkowaty kształt i około 2 cm średnicy. Pierwiosnek lekarski uprawiany jest jako ozdobna roślina ogrodowa, często tworzy mieszańce z pierwiosnkiem wyniosłym i bezłodygowym. Najpiękniej wygląda posadzony w grupach. Preferuje wapienne, dość suche podłoża. Pierwiosnki lekarskie – jak sama nazwa wskazuje – wykazują działanie lecznicze.

Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) – w naturze rośnie w górach Europy i Azji, w Polsce występuje pospolicie w Karpatach i Sudetach, raczej nie spotkamy go na nizinach (z wyjątkiem Wielkopolski i Lubelszczyzny). Jako roślina ozdobna uprawiany jest głównie na skalniakach. Tworzy mieszańce z pierwiosnkiem lekarskim i bezłodygowym. Wymaga cienistych, wilgotnych stanowisk, lepiej okryć go na zimę.

Liście pierwiosnków wyniosłych zebrane są w przyziemną rozetę, są podłużne lub jajowate, pomarszczone i omszone. Kwiaty zebrane w podbaldachy umieszczone są na szczycie pędu kwiatostanowego o długości do 40 cm. Kwiaty nie pachną, są dwubarwne – płatki mają barwę żółtą, gardziel jest pomarańczowa. Pierwiosnek wyniosły ma wiele ciekawych odmian, które różnią się między sobą przede wszystkim wielkością i barwą płatków: mogą być one białe, kremowe, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe. Z odmian warto zwrócić uwagę na:

• 'Gigantea' – odmiana o okazałych kwiatach.

• 'Victoriana Gold Lace Red' – odmiana o płatkach barwy ciemnoczerwonej z żółtą obwódką.

• 'Victoriana Silver Lace Black' – odmiana o płatkach fioletowych z białą obwódką.

Pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris) – w naturze rośnie w zachodniej i południowej Europie, na północy Afryki oraz w Azji Mniejszej. W Polsce w stanie dzikim nie występuje, jest za to chętnie uprawiany jako roślina ozdobna (tworzy mieszańce z pierwiosnkiem lekarskim i wyniosłym). Wymaga półcienistych stanowisk i lekkiego okrycia na zimę. Prymule te charakteryzują się brakiem łodygi, mogą dorastać do około 10 cm wysokości. Liście mają długość 5-20 cm, są ząbkowane, omszone, pomarszczone.

Kwiaty zebrane są w odziomkowy baldaszek na krótkich pędach, mają barwę żółtą. Odmiany ogrodowe natomiast mogą kwitnąć na biało, żółto, czerwono, różowo, fioletowo, są też odmiany o kwiatach dwubarwnych, pojedynczych i pełnych. Kwiaty mogą mieć nawet 5 cm średnicy. Pierwiosnki bezłodygowe mogą być także ozdobą naszych mieszkań w okresie zimowym.

Pierwiosnek gruziński (Primula juliae) – to jedna z niższych prymulek, dorasta do 5-10 cm wysokości. Pochodzi z Kaukazu. Liście tworzą zwartą darń, kwiaty są karbowane, mają różne odcienie fioletu. Kwitnie w marcu i kwietniu.

Pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata) – dorasta do 20-30 cm i pochodzi z Azji. Długie, skórzane liście zebrane są w rozety. Kwiatostany kuliste, barwy purpurowej, fioletowej, białej. Kwitnie na przełomie marca i kwietnia.

Pierwiosnek łyszczak (Primula auricula) – w naturze rośnie w Alpach, Apeninach i Tatrach. Ma omączone, mięsiste liście zebrane w rozety i żółte, pachnące kwiaty. Idealny na skalniaki. Kwitnie w kwietniu i maju.

Pierwiosnek omszony (Primula x pubescens) – ma bardzo dekoracyjne, duże kwiaty (średnica 3-4 cm), które mogą być dwubarwne lub trójbarwne. Kolory kwiatów są bardzo wyrazistsze, jasne lub ciemne: żółte, różowe, fioletowe, purpurowe. Prymule te kwitną w kwietniu.

Pierwiosnek omączony (Primula farinosa) – w naturze występuje na torfowiskach. Ma ząbkowate liście, które pokryte są od spodu białym, mączystym nalotem. Kwiatostany zebrane są w baldachy na szczytach pędów (15020 cm). Kwitną na różowo lub fioletowo z żółtą gardzielą.

Pierwiosnki generalnie preferują stanowiska półcieniste, nie należy sadzić ich w miejscach wybitnie słonecznych. Najlepiej będą się czuły w cieniu innych roślin (iglastych bądź liściastych). Większej ilości słońca wymagają pierwiosnki gruzińskie, bezłodygowe i lekarskie, ale trzeba im wtedy zapewnić większą wilgotność podłoża.

Prymule najlepiej rosną w podłożu dość ciężkim, gliniastym, próchniczym, zasobnym w składniki pokarmowe i dostatecznie wilgotnym. Gleba powinna mieć mieć odczyn lekko zasadowy (wapienny).

Pierwiosnki źle znoszą suszę i w czasie suchych, gorących miesięcy wymagają regularnego i obfitego podlewania. Aby ograniczyć parowanie wody z gleby, rośliny warto wyściółkować. Ściółkowanie dodatkowo ochroni korzenie przed przemarzaniem i ograniczy nadmierne rozrastanie się chwastów.

Pierwiosnki w czasie mroźnych, bezśnieżnych zim mogą przemarzać, dlatego wymagają okrycia. Rośliny należy zabezpieczyć stroiszem z gałązek iglastych, można użyć także torfu, kory czy suchych liści.

Ze względu na to, że pierwiosnki preferują dość wilgotne stanowiska, mogą być narażone na choroby grzybowe. Jedną z najczęściej występujących chorób grzybowych jest szara pleśń objawiająca się szarawym nalotem. Kiedy się pojawi, najbardziej zainfekowane liście należy usunąć, a roślinę trzeba opryskać środkiem grzybobójczym.

Jeśli pierwiosnki rosną w zbyt suchym podłożu i panuje zbyt niska wilgotność powietrza, wtedy mogą pojawić się przędziorki i mszyce. W takim przypadku rośliny opryskujemy odpowiednim preparatem, częściej je podlewamy i zraszamy.

Prymule można rozmnażać przez podział dobrze rozrośniętych kęp (pierwiosnek lekarski, omszony) albo przez wysiew nasion (pozostałe pierwiosnki). Kępy dzielimy w maju lub czerwcu i nowo uzyskane rośliny od razu sadzimy na miejsce docelowe. Nasiona wysiewamy na początku maja i trzymamy przez kilka tygodni w temperaturze pokojowej. Sadzonki wysadzamy do gruntu w lipcu lub sierpniu. Nasiona warto poddać procesowi stratyfikacji (przechłodzeniu).

Pierwiosnki uprawiane w ogrodzie zakwitają wczesną wiosną, kiedy tylko stopnieje śnieg. Idealnie nadają się do posadzenia w ogródkach skalnych, na obwódki, na rabaty z roślinami cebulowymi, do wiosennych, barwnych kompozycji. Można je sadzić wzdłuż ogrodowych ścieżek i dróżek, nad stawem i oczkiem wodnym, na łąkach kwietnych. Dobrze wyglądają w ogrodach wiejskich, rustykalnych, naturalistycznych.

W czasie zimowych miesięcy prymule mogą być również ozdobą domu. Kwitną na biało, żółto, pomarańczowo, czerwono, różowo, fioletowo w różnych odcieniach. Zdarzają się także odmiany dwubarwne. Pierwiosnki najlepiej czują się w miejscach chłodnych, gdzie panuje duża wilgotność powietrza. Im chłodniejsze miejsce (nawet 1-2 °C ) tym dłużej kwitną. Prymule muszą mieć stale wilgotne podłoże, bardzo źle znoszą przesuszanie. Roślinę po przekwitnięciu można uprawiać w gruncie.