Rozmaryn

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis) to półkrzew należący do rodziny jasnotowatych. W stanie dzikim występuje na terenach basenu Morza Śródziemnego: w Afryce Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja), na południu Europy (Francja, Hiszpania, Portugalia, Włochy, Grecja, Bałkany), a także na wyspach (Azory, Cypr, Madera, Wyspy Kanaryjskie) oraz w Turcji.

Rozmaryn był uprawiany już w starożytnej Grecji i Rzymie, obecnie jest uprawiany w wielu miejscach na świecie, także w Polsce. Jest rośliną wieloletnią, którą w naszym klimacie można hodować w doniczce na okiennym parapecie. Rozmaryn latem można trzymać na dworze, na balkonie lub tarasie, jednak zimą trzeba umieścić go w pomieszczeniu, ponieważ jest to roślina wrażliwa na mróz.

Rozmaryn jest uprawiany jako roślina ozdobna, przyprawowa i lecznicza. Najwięksi na świecie producenci rozmarynu to: Francja, Hiszpania, Włochy oraz Meksyk. Roślina ta nieodłącznie kojarzy się z kuchnią śródziemnomorską, wchodzi w skład mieszanki ziół prowansalskich, służy do aromatyzowania mięs i warzyw. Używany jest także w kuchni meksykańskiej.

W warunkach naturalnych rozmaryn osiąga wysokość około 2-3 m, jednak uprawiany w doniczce przeważnie dorasta do około 70-80 cm. Roślina ta ma bardzo silnie rozwinięty system korzeniowy, który może sięgać nawet 2 m (w naturze). Dlatego rozmaryn jest bardzo odporny na suszę, ale bardzo źle znosi przesadzanie.

Łodygi są w przekroju czterokanciaste, sztywne i wzniesione, drewnieją w drugim roku uprawy. Są długie, silnie rozgałęzione i mocno owłosione. W naturze rozmaryn ma postać gęstych, zimozielonych krzewów, które pokryte są liśćmi przypominającymi igliwie. Liście mają 2-5 cm długości, są bardzo wąskie, podwinięte przy brzegach, skórzaste i pomarszczone. Na wierzchu mają barwę ciemnozieloną, a od spodu pokryte są srebrnym kutnerem. Wydzielają bardzo silny, charakterystyczny, żywiczny aromat, szczególnie po roztarciu.

Rozmaryn (w zależności od odmiany) może kwitnąć wczesną wiosną, latem lub na jesieni. Kwiaty mają barwę niebieską lub jasnoróżową i pojawiają się w kątach liści. Rozmaryn to roślina miododajna, przyciąga owady zapylające. Owocem rozmarynu jest rozłupnia. Obecnie znanych jest kilkanaście odmian rozmarynu, które różnią się między sobą przede wszystkim siłą wzrostu, mrozoodpornością, pokrojem, barwą kwiatów i siłą aromatu.

Rozmaryn to roślina wybitnie światłolubna, powinien być uprawiany na stanowiskach ciepłych, słonecznych i osłoniętych przed porywistym wiatrem. W warunkach domowych należy uprawiać go na parapecie z wystawą południową.

Rozmaryn powinien rosnąć w podłożu luźnym, przepuszczalnym, niezbyt żyznym, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym (pH 6-7). Najlepsza będzie mieszanka ziemi kompostowej z piaskiem i drobnym żwirkiem. Aby uzyskać lekko zasadowy odczyn gleby, warto do podłoża dodać nieco dolomitu. Na dno donicy trzeba wysypać warstwę drenażową, która umożliwi swobodny odpływ nadmiaru wody – może być to keramzyt lub żwir.

W przypadku rozmarynu zalanie korzeni jest dużo gorsze niż lekkie przesuszenie rośliny. W związku z tym roślinę podlewamy dopiero wtedy, kiedy wierzchnia warstwa w donicy wyraźnie przeschnie. Rozmaryn lepiej podlewać rzadziej i obficie, niż często i mniejszą ilością wody. Po podlaniu należy usunąć nadmiar wody z podstawki.

Rozmaryn nie wymaga zbyt częstego nawożenia, powinien rosnąć w podłożu niezbyt żyznym. Do zasilania rośliny najlepiej używać wieloskładnikowego, płynnego nawozu, który rozcieńczamy dwukrotnie bardziej, niż podaje producent na opakowaniu. Rozmaryn nawozimy co około 2-3 tygodnie w okresie sezonu wegetacyjnego. Nie należy stosować nawozów bogatych w azot.

Rozmaryn jest rośliną wrażliwą na ujemne temperatury, dlatego przed nastaniem mrozów należy donice z rośliną przenieść do jasnego i dość chłodnego pomieszczenia. Optymalna temperatura zimą to około 2-10 stopni C. Idealna byłaby szklarnia lub oranżeria albo ogród zimowy. Rośliny przez cały rok uprawiane w warunkach domowych z powodzeniem przezimują w temperaturze wyższej – do 18-20 stopni C. Zimą zaprzestajemy nawożenia i ograniczamy podlewanie rozmarynu.

Rozmaryn co roku na wiosnę należy przesadzić do nowej doniczki. Nowy pojemnik powinien być o rozmiar większy od starego. Przy przesadzaniu należy uważać, aby nie uszkodzić korzeni, ponieważ są one bardzo wrażliwe na uszkodzenia i trudno się regenerują.

Rozmaryn jest rzadko atakowany przez choroby i szkodniki, jednak czasem mogą pojawić się mączliki (w szczególności w okresie zimowym), plamistość liści, zaraza wierzchołków pędów czy zgnilizna. Choroby te mogą pojawić się wtedy, kiedy nadmiernie podlewamy roślinę i w glebie jest za duża ilość wilgoci.

Rozmaryn można rozmnożyć na kilak sposobów, np. przez wysiew nasion czy ukorzenianie sadzonek. Nasiona wysiewamy w marcu do pojemników. Nie należy przysypywać nasion ziemią, ponieważ najlepiej kiełkują, kiedy mają dostęp do światła. Pojemniki należy okryć folią. Nasiona powinny kiełkować w temperaturze nie niższej niż 20 stopni C.

Lepiej wysiać nieco większą ilość nasion (około 20), bo nie wszystkie wzejdą. Nasiona kiełkują dosyć długo – przez około 4 tygodnie. Kiedy pojawią się pierwsze listki, pikujemy siewki do osobnych doniczek. Gdy podrosną, można wynieść je na balkon czy do ogrodu – jednak nie wcześniej niż w drugiej połowie maja, kiedy minie już groźba przygruntowych przymrozków (po zahartowaniu).

Sadzonki półzdrewniałe rozmarynu można pobierać niemal przez cały sezon wegetacyjny (z wyłączeniem okresu kwitnienia i bardzo gorących i suchych letnich dni), jednak najlepiej pozyskiwać je pod koniec lata. Sadzonki powinny mieć około 15 cm długości, pobieramy je z wierzchołków pędów. Można ukorzeniać je w wodzie lub bezpośrednio w mieszance uniwersalnej ziemi ogrodniczej i torfu (przed posadzeniem zanurzamy końcówki sadzonek w ukorzeniaczu). Nowo posadzone rośliny powinny się ukorzenić po około 3-4 tygodniach. Warto uszczykiwać im wierzchołki, aby wypuszczały nowe pędy i ładnie się zagęszczały. Doniczki z rozmarynem na zimę przenosimy do jasnego i dość chłodnego pomieszczenia.

Rozmaryn może być traktowany jako roślina lecznicza, przyprawowa, ozdobna. Posadzony w doniczce będzie się dobrze prezentował w ogrodach oraz na słonecznych balkonach i tarasach utrzymanych w stylu śródziemnomorskim. Może być także uprawiany w domu na okiennym parapecie. Ma wiele ciekawych odmian, które różnią się między sobą pokrojem, ulistnieniem i barwą kwiatów, np.:

• 'Benenden Blue' – ma intensywnie niebieskie kwiaty,

• 'Huntington Carpet' – tworzy krzewy o szerokim pokroju i ciemnoniebieskich kwiatach,

• 'Lockwood de Forest' – krzew o pokroju szeroko rozłożystym i ciemnoniebieskich kwiatach,

• 'Majorka Pink' – krzew o pokroju wzniesionym i różowych kwiatach,

• 'Prostatus' – odmiana o pędach płożących,

• 'Severn Sea' – odmiana o wiotkich pędach.

Rozmaryn wykorzystywany jest w kuchni śródziemnomorskiej i meksykańskiej. Jest to zioło bardzo aromatyczne, zarówno świeże, jak i suszone. Ponadto rozmaryn wykazuje działanie lecznicze: odkażające, pobudzające, wzmacniające, żółciopędne, rozgrzewające.