Szałwia

Szałwia (Salvia) to szeroka grupa roślin jadalnych i ozdobnych należących do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Znajdują swoje miejsce praktycznie w każdym ogrodzie. Niektóre gatunki, np. szałwia łąkowa (Salvia pratensis), występują w środowisku naturalnym w Polsce. Wiele odmian, np. ‘Swan Lake’ o białych kwiatach, uprawia się w ogrodach. Szałwia łąkowa kwitnie od czerwca do sierpnia. Dorasta do 50 cm wysokości.

Wśród roślin użytkowych, wykorzystywanych w celach leczniczych i kulinarnych, największą popularnością cieszy się szałwia lekarska (Salvia officinalis). To niewysoki półkrzew (jego pędy u podstawy są zdrewniałe) osiągający 50–70 cm wysokości. Wytwarza owłosione, szarozielone, duże i szerokie liście. Ich kształt jest lancetowaty (łódeczkowaty). Kwitnie od czerwca do lipca. Kwiaty są drobne, niebieskie, zebrane w kłosy. Duże walory dekoracyjne ma barwna odmiana szałwii lekarskiej ‘Tricolor’. Jej liście są szarozielono-fioletowo-purpurowe. Efektownie wygląda także ‘Aurea’, u której brzegi blaszek liściowych przebarwiają się na żółto.

Smaczne nasiona chia wykorzystywane w napojach i deserach pochodzą z szałwii hiszpańskiej (Salvia hispanica). To roślina jednoroczna dorastająca do 1 m wysokości. Nie ma szczególnych walorów dekoracyjnych.

Zastosowanie praktyczne ma również szałwia muszkatołowa (Salvia sclarea). Wydziela aromat zbliżony do popularnej egzotycznej przyprawy, gałki muszkatołowej – stąd nazwa. To roślina dwuletnia lub krótkowieczna bylina. Wśród szałwii wyróżnia się rozmiarami. Osiąga do 130 cm wysokości. Liście są duże, sercowate. W drugim roku uprawy wykształca długie pędy kwiatostanowe pokryte liliowymi lub jasnoróżowymi kwiatami. Szałwia muszkatołowa ‘Vatican White’ kwitnie nietypowo – na biało, od czerwca do lipca.

Do nasadzeń o charakterze naturalistycznym, czyli zbliżonym do naturalnych zbiorowisk roślinnych (i nie tylko) poleca się szałwię omszoną (Salvia nemorosa). To bylina dorastająca do 80 cm wysokości. Tworzy wzniesione pędy zakończone kwiatostanami – kłosami. Drobne kwiaty mają niebieską bądź fioletową barwę. Kwitnie od maja do lipca, a wczesną jesienią powtarza kwitnienie. Liście są lancetowate, szarozielone i pomarszczone. W sprzedaży dostępne są także odmiany niskie. Szałwia omszona ‘Rianne’ i ‘New Dimension Blue’ nie przekraczają 30 cm wysokości. W ogrodzie warto posadzić dodatkowo odmiany o nietypowej barwie kwiatów, np. ‘Caradonna Pink’ kwitnącą na różowo, oraz ‘Bumblesnow’ kwitnącą na biało.

Atrakcyjne liście wytwarza szałwia okręgowa (Salvia verticillata) – są szerokie, jajowate, karbowane, matowe, o pomarszczonej powierzchni. Zaletą gatunku jest długość kwitnienia – od czerwca do września. Tworzy długie kwiatostany. Popularna odmiana to szałwia okręgowa ‘Purple Rain’ kwitnąca na ciemnofioletowo.

Z „kwiatów lata”, czyli gatunków jednorocznych, najczęściej w ogrodach spotyka się szałwię błyszczącą (Salvia splendens). To egzotyczna piękność pochodząca z Brazylii. Jej zaletą jest kwitnienie – od czerwca aż do mrozów. Typowy gatunek wytwarza kwiaty intensywnie czerwone. Oprócz tego można uprawiać odmiany kwitnące na fioletowo, różowo, biało lub biało-czerwono. Większość odmian dorasta do 30–50 cm wysokości.

W szkółkach nie brakuje także mieszańców powstałych ze skrzyżowania różnych gatunków. Przykładem jest m.in. szałwia ‘Amistad’ (Salvia hybrida) – roślina roczna wytwarzająca piękne, ciemnopurpurowe kwiaty. Kwitnie od maja do września. Osiąga 70–90 cm wysokości.

Szałwie to rośliny pełnego słońca i większość gatunków najlepiej rośnie właśnie w takich warunkach. Ciepłe, słoneczne stanowiska wpływają na obfite kwitnienie, a rośliny są mniej narażone na choroby i uszkodzenia mrozowe. W praktyce możesz uprawiać je także w lekkim zacienieniu. Szałwia lekarska radzi sobie w półcieniu – kwitnie wtedy mniej obficie, ale jest bardziej aromatyczna. Pełnego zacienienia zawsze należy unikać, ponieważ w takich warunkach rośliny są mało okazałe, kwitnienie jest słabe. Takie warunki zwiększają także podatność na choroby grzybowe.

Szałwie najczęściej wysiewa się w kwietniu do gruntu lub w marcu do inspektu, tunelu bądź szklarni. Jednakże warto sprawdzić dokładne terminy w odniesieniu do konkretnych odmian. Rośliny jednoroczne, np. szałwię błyszczącą, możesz siać już w lutym, ale w ciepłym pomieszczeniu. To przyspiesza produkcję rozsady (sadzonek), a kwitnienie jest dłuższe. Sprawdzonym sposobem na szybkie zagospodarowanie ogrodu jest zakup w pełni uformowanych sadzonek. Najlepiej umieszczać je w ziemi w kwietniu lub maju. Opcjonalnie dobrym terminem w przypadku bylin jest także wczesna jesień (październik).

Optymalna rozstawa dla większości szałwii to 30–40 × 40 cm. Szałwię błyszczącą możesz sadzić gęściej, np. co 20 × 25 cm.

Wszystkie szałwie dobrze rosną na glebach żyznych, próchnicznych, zasobnych w składniki pokarmowe. Jest to jednak grupa roślin, które radzą sobie w słabszych warunkach – tolerują gleby lekkie, mocno przepuszczalne, piaszczyste lub żwirowe. Optymalny odczyn dla większości oscyluje w granicach obojętnego (w stronę zasadowego). Wyjątkiem jest szałwia błyszcząca, która powinna być uprawiana w podłożu dobrej jakości o odczynie od obojętnego do lekko kwaśnego. Dla wszystkich wymienionych przedstawicieli rodzaju Salvia nieodpowiednie są gleby ciężkie, wilgotne, mające tendencję do tworzenia zastoin wody. Mniej szkodliwy jest okresowy niedobór wody niż nadmiar. Szałwie jadalne, stosowane jako suplementy i przyprawy, staraj się uprawiać w mniej zasobnych glebach, wtedy „plon” jest bardziej wartościowy.

Przy nadmiarze wilgoci szybko dochodzi do gnicia korzeni i występowania chorób grzybowych. Szałwiom uprawianym w pojemnikach możesz przygotować mieszaninę odkwaszonego torfu z piaskiem, np. w proporcji 2 : 1. Dodaj do niej keramzyt – dla większej przepuszczalności oraz na dno jako warstwę drenażową.

Regularnego podlewania wymaga rozsada (czyli rośliny uprawiane z siewu), sadzonki przez kilka tygodni po posadzeniu w gruncie oraz szałwie uprawiane w pojemnikach. Ogólnie jest to grupa, która dobrze znosi krótkotrwałe susze. Starsze rośliny wymagają sporadycznego podlewania, np. w czasie upałów i długotrwałych susz. Wiele roślin wykształciło mechanizmy, które ograniczają straty wody (np. mocno omszone liście).

Szałwia błyszcząca ma większe wymagania wodne. Podlewaj ją w okresie bezdeszczowej pogody. Niedobór wody negatywnie wpływa na kwitnienie.

Zasady podlewania są uniwersalne: zabieg wykonuj rano lub wieczorem. To ogranicza straty wody, a także stres fizjologiczny wynikający z różnicy temperatur wody i podłoża. W czasie nawadniania unikaj moczenia nadziemnych części roślin.

Z roślinami jednorocznymi sprawa jest prosta – po sezonie usuwaj je z ogrodu. Jeśli nie mają śladów chorób i szkodników, możesz je wykorzystać do produkcji kompostu. Z typowego gatunku, np. czerwonej szałwii błyszczącej, warto wcześniej pozyskać nasiona. Odmiany rozmnażane generatywnie (przez wysiew własnych nasion) mogą nie powielać najważniejszych cech wcześniejszych roślin, np. barwy i wielkości kwiatów.

Szałwia łąkowa jest w pełni mrozoodporna. Pozostałe gatunki warto przed nadejściem zimy okrywać, np. ściółką lub stroiszem. W szczególności dotyczy to młodych 1–3-letnich roślin oraz uprawy w chłodniejszych rejonach Polski.

Szałwie wieloletnie uprawiane w pojemnikach przed nadejściem mrozów przenieś do chłodnego, widnego pomieszczenia. Pojemniki można także zadołować, a na wierzch nasypać grubą warstwę ściółki.

Efektywny, ale czasochłonny sposób rozmnażania to wysiew nasion. W ten sposób możesz uzyskać dużą liczbę sadzonek. Byliny potrzebują jednak około 2–3 lat, by pokazać pełnię swojej krasy.

Szałwie wieloletnie warto rozmnażać przez podział. Starsze rośliny dziel na fragmenty wiosną i sadź w nowym miejscu. W ten sposób jednocześnie odmłodzisz rośliny. Zabieg opcjonalnie wykonuje się pod koniec lata.

Rośliny rozmnożysz także przez ukorzenianie sadzonek pędowych. Pozyskuje się je w czerwcu i lipcu. Powinny mieć ok. 10 cm długości. Podstawę pędu umieść w ukorzeniaczu. Sadzonki sadź w pojemnikach w mieszaninie żyznej, odkwaszonej ziemi i piachu. Pamiętaj, aby przed zimą przenieść je do chłodnego pomieszczenia lub solidnie zabezpieczyć. Do gruntu sadzonki przesadzaj wiosną kolejnego roku.

Ułatwieniem rozmnażania jest tworzenie odkładów. O co chodzi? Pędy szałwii przygnij do ziemi, np. używając drutu w kształcie litery U lub kamieni. Gdy wypuszczą korzenie, oddziel je za pomocą noża lub sekatora i posadź w miejscu docelowym.

Przed sadzeniem szałwii warto podłoże wymieszać z nawozem organicznym, np. przefermentowanym obornikiem lub kompostem. I w zasadzie to wystarczy. Większość szałwii wieloletnich nie ma dużych potrzeb pokarmowych. Dobrze radzi sobie w glebach średniej jakości.

Rośliny uprawiane w pojemnikach możesz w sezonie sporadycznie, np. co 3–4 tygodnie, zasilić nawozem wieloskładnikowym, w którym jest mało azotu, a dużo fosforu i potasu.

Szałwię błyszczącą warto dokarmić późną wiosną nawozem wieloskładnikowym. To poprawi wzrost i kwitnienie.

Szałwie nie są podatne na choroby – tego typu problem występuje rzadko. Kluczem jest niedopuszczanie do nadmiernej wilgotności podłoża – dlatego roślin nie sadzi się w glebach gliniastych czy okresowo zalewanych.

Najczęściej choroby są związane z gniciem korzeni, a widocznym objawem jest żółknienie i więdnięcie roślin. Na stosowanie środków interwencyjnych może być już za późno. Warto jednak spróbować odratować roślinę (jeśli objawy nie są poważne) przez przesadzenie jej w inne miejsce, w bardziej przepuszczalne podłoże.

Z chorób inwazyjnych (patogenicznych) może pojawić się szara pleśń. Objawia się występowaniem „mysiego”, grubego, szarego nalotu na liściach, pędach i kwiatach. Przy silnej infekcji zauważysz na nim zarodniki grzybów. W takim wypadku mocno porażone fragmenty rośliny przytnij, a następnie zastosuj środek grzybobójczy na szarą pleśń.

Szałwie są mało podatne na szkodniki, nie można jednak całkowicie ich wykluczyć. Insektom sprzyjają błędy pielęgnacyjne, m.in. przenawożenie azotem i przesuszenie. Najczęstszym nieproszonym gościem na szałwiach są mszyce. To drobne owady (3 mm) o zmiennym ubarwieniu ciała (zielone, jasnoszare, ciemnoszare). Występują zarówno formy bezskrzydłe, jak i uskrzydlone. Żerują na roślinach i wysysają sok. Powodują tym samym powstawanie plam na liściach, deformacje i zasychanie. Przy dużej inwazji dochodzi do skręcania całych pędów szałwii. Szkodnik może w ciągu kilku dni doprowadzić do zniszczenia roślin.

Mszyce zwalczaj tradycyjnie – stosując insektycydy. Zwykle trzeba ponowić zabieg ochronny po 5–7 dniach.

Szałwia ma uniwersalne zastosowanie w ogrodach – pasuje do różnych stylów urządzania. Szałwie ogrodowe wieloletnie często wykorzystuje się do tworzenia naturalistycznych rabat i dekoracji ogrodów skalnych. Dobrze sprawdzają się sadzone wzdłuż nawierzchni, np. głównej ścieżki do domu. Szałwię lekarską i muszkatołową uprawia się także w warzywnikach, ze względu na zastosowanie, a także dla zwiększenia walorów dekoracyjnych mało atrakcyjnego fragmentu ogrodu. Ponadto efektownie zdobią mury i suche murki.

Szałwia błyszcząca często jest uprawiana na obwódkach (pasach roślinnych okalających rabaty; najczęściej oddzielają je od trawnika lub ścieżek), oprócz tego stanowi pierwszy plan rabat. Ze względu na długi okres kwitnienia, a także mnogość odmian o różnej barwie kwiatów można ją łączyć w obrębie gatunku. Ponadto często uprawia się ją wraz z innymi roślinami jednorocznymi – żeniszkiem i aksamitką. Wysoka szałwia muszkatołowa atrakcyjnie łączy się m.in. z naparstnicami, malwami, dziewannami i ostrogowcami. Szałwia mieszańcowa tworzy efektowne kompozycje z werbeną patagońską.

Wszystkie szałwie nadają się do uprawy w pojemnikach. To atrakcyjne ozdoby balkonów i tarasów.

Szałwie wieloletnie przycinaj wczesną wiosną na wysokość kilku centymetrów. To pobudza rośliny do tworzenia nowych pędów. Pędy warto skrócić po kwitnieniu, wtedy jest szansa na ponowne kwitnienie pod koniec lata lub jesienią. Bardzo często postępuje się tak z szałwią omszoną.

Chwasty powinno się zwalczać regularnie, najlepiej ręcznie. Mogą zagłuszyć szałwie, zwłaszcza młode, słabo rozrośnięte.