Uprawa szparagów

Szparag (Asparagus officinalis L.) to roślina, która w środowisku naturalnym porasta brzegi rzek i mórz. W stanie dzikim występuje od zachodnich krańców Syberii, poprzez Europę, Azję Mniejszą, aż do Afryki Północnej. Obecnie największe plantacje szparagów znajdują się w Ameryce Północnej oraz na Dalekim Wschodzie (głównie w Chinach). Uprawia się je także w Europie Zachodniej (Holandia, Hiszpania Francja, Niemcy). Szparagi hodowane są również w Polsce – głównie w województwie wielkopolskim oraz lubuskim. W ostatnich latach plantacje szparagów pojawiają się także w województwie mazowieckim oraz małopolskim. Co ciekawe szparagi jako rośliny uprawne prawie w ogóle nie są znane na wschodzie i północnym wschodzie Polski – to ze względu na bardziej surowy klimat tych rejonów.

Szparagi to rośliny wieloletnie (byliny). Część naziemna (czyli łodyga, liście, kwiaty, owoce) jest to część zielna, która w naszym klimacie zamiera późną jesienią. Trwałą, wieloletnią częścią szparagów są karpy oraz korzenie. Z karp, które mają postać zgrubiałych kłączy, wyrastają mięsiste korzenie spichrzowe, rozrastające się na szerokość około 2-2,5 m i rosnące na głębokość około 3 m. Corocznie na wiosnę z korzeni mięsistych wyrastają dodatkowe korzenie włókniste, które pobierają wodę oraz substancje odżywcze z gleby (na jesieni korzenie włókniste zamierają). Co roku wiosną na górnych częściach karp pojawiają się młode pędy (tzw. wypustki), które początkowo są bardzo soczyste, grube i mięsiste. To właśnie wypustki w początkowej fazie wzrostu stanowią jadalną część rośliny, zwaną popularnie „szparagami”. Kiedy wypustki osiągają długość powyżej 30 cm, stają się twarde, łykowate i niejadalne. Pędy szparagów mogą dorastać nawet do 3 m długości i są wiechowato rozgałęzione. Rośliny te mają niepozorne, żółtozielone lub białe kwiaty o dzwonkowatym kształcie. Owoce szparagów mają postać małych (6-10 mm), kulistych jagód o czerwonej barwie. Nasiona są małe, czarne, kuliste. Szparagi to rośliny dwupienne: osobniki żeńskie dają lepszej jakości plony, natomiast osobniki męskie dają plony większe. Ponadto na plantacjach osobników męskich szparagi można zbierać wcześniej i dłużej, stąd częściej w uprawie wykorzystuje się odmiany męskie. Do zakładania szparagarni używa się rocznych karp (starsze rozsady mają gorzej się przyjmują). Sadzi się je w kwietniu. Pierwsze zbiory można przeprowadzić dopiero w trzecim roku uprawy i kontynuować je przez kolejnych dziesięć lat.

Występowanie szparagów bielonych i zielonych związane jest ze sposobem uprawy – nie są to inne gatunki czy odmiany tej samej rośliny. Szparagi bielone rosną w wałach ziemi, które usypuje się nad rzędami roślin. Uprawa taka jest czasochłonna i pracochłonna, ponieważ bielone wypustki zbiera się zanim przebiją powierzchnię gleby. Można to poznać po pęknięciu gleby – wtedy należy wyciąć szparaga specjalnym, ostrym nożem. Zebrane szparagi umieszcza się w ciemnym i chłodnym miejscu albo w pojemniku z lodowatą wodą. Zbiory szparagów bielonych przeprowadza się dwukrotnie w ciągu dnia: wcześnie rano i popołudniem/wieczorem. Szparagi bielone są grubsze i mają zwięzłą główkę, dają zdecydowanie większe plony niż szparagi zielone. Mają za to mniej witamin i minerałów, są za to bardziej trwałe niż szparagi zielone. Szparagi bielone przed podaniem obieramy ze skórki i gotujemy do miękkości. Szparagi zielone rosną nad ziemią – dzięki temu zawierają więcej witamin i składników odżywczych (mają dostęp do świata słonecznego). Wycina się je, kiedy osiągną około 20 cm wysokości, a zbiory przeprowadza się przed południem raz dziennie (kiedy jest chłodniej – tylko raz na kilka dni). Szparagi zielone dają mniejsze plony niż szparagi bielone, ponadto są mniej trwałe (szybkie więdnięcie, rozsypywanie się główek). Nie trzeba ich za to obierać ze skórki przed podaniem. Szparagi zielone gotuje się al dente (powinny być lekko twarde). Sezon na szparagi trwa około 5-6 tygodni – zbiera się je na przełomie maja i czerwca. Jest to jedne z najwcześniejszych warzyw polowych. Szparagi cenione są przede wszystkich ze względu na swoje walory smakowe. Są to warzywa lekkostrawne i niskokaloryczne (w 100 g jest około 20 kcal). Szparagi zawierają także niewielkie ilości białka, witaminy C oraz witamin z grupy B, a także fosfor, wapń i żelazo.

Szparagi to rośliny światłolubne. Najlepiej rosną na stanowiskach o wystawie południowej, czyli tam, gdzie ziemia wiosną nagrzewa się najszybciej. Jednak zbyt wysokie temperatury nie służą wypustkom – kiedy jest powyżej 25 stopni C, ich główki zbyt szybko się rozluźniają. Zbyt niskie temperatury wiosną powodują za to, że wypustki rosną zbyt wolno, stają się twarde, włókniste i gorzkawe. Warzywa te wymagają stanowisk osłoniętych od silnych, porywistych wiatrów, które mogłyby spowodować połamanie pędów. Sprzyja im za to dość wysoka wilgotność powietrza – z powodzeniem mogą rosnąć w pobliżu stawów i oczek wodnych (w naturze szparagi porastają brzegi rzek i mórz). Jednak zbyt duża wilgotność powietrza może prowadzić do pojawienia się chorób grzybowych (np. szarej pleśni). Szparagi to rośliny całkowicie mrozoodporne ze względu na dość głęboki system korzeniowy. Jednak młode wypustki mogą zostać uszkodzone przez wiosenne przymrozki. Zbyt długie zaleganie śniegu na wiosnę opóźnia pojawianie się wypustek i przyczynia się do mniejszych plonów. Szparagi preferują lekkie, przepuszczalne gleby o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym (pH od 6 do 7,5). Gleba do uprawy szparagów bielonych powinna być ponadto pulchna, żeby delikatne wypustki mogły się przez nią przebić. Podłoże w uprawie szparagów zielonych może być trochę cięższe. Warzywom tym zdecydowanie nie służy gleba gliniasta, zbita, podmokła i kamienista. Trzeba też dbać o regularne odchwaszczanie plantacji, spulchnianie gleby oraz usypywanie i rozorywanie wałów.

Szparagi to rośliny światłolubne. Najlepiej rosną na stanowiskach o wystawie południowej, czyli tam, gdzie ziemia wiosną nagrzewa się najszybciej. Jednak zbyt wysokie temperatury nie służą wypustkom – kiedy jest powyżej 25 stopni C, ich główki zbyt szybko się rozluźniają. Zbyt niskie temperatury wiosną powodują za to, że wypustki rosną zbyt wolno, stają się twarde, włókniste i gorzkawe. Warzywa te wymagają stanowisk osłoniętych od silnych, porywistych wiatrów, które mogłyby spowodować połamanie pędów. Sprzyja im za to dość wysoka wilgotność powietrza – z powodzeniem mogą rosnąć w pobliżu stawów i oczek wodnych (w naturze szparagi porastają brzegi rzek i mórz). Jednak zbyt duża wilgotność powietrza może prowadzić do pojawienia się chorób grzybowych (np. szarej pleśni). Szparagi to rośliny całkowicie mrozoodporne ze względu na dość głęboki system korzeniowy. Jednak młode wypustki mogą zostać uszkodzone przez wiosenne przymrozki. Zbyt długie zaleganie śniegu na wiosnę opóźnia pojawianie się wypustek i przyczynia się do mniejszych plonów. Szparagi preferują lekkie, przepuszczalne gleby o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym (pH od 6 do 7,5). Gleba do uprawy szparagów bielonych powinna być ponadto pulchna, żeby delikatne wypustki mogły się przez nią przebić. Podłoże w uprawie szparagów zielonych może być trochę cięższe. Warzywom tym zdecydowanie nie służy gleba gliniasta, zbita, podmokła i kamienista. Trzeba też dbać o regularne odchwaszczanie plantacji, spulchnianie gleby oraz usypywanie i rozorywanie wałów.

Odmiany szparagów dzielimy na dwie grupy: męskie oraz dwupienne (czyli takie, które posiadają osobniki męskie i żeńskie). Zaletą odmian męskich jest to, że są one bardzo plenne i nie wytwarzają zbyt dużej ilości nasion – dzięki czemu plantacja nie jest zachwaszczania przez niepotrzebne siewki młodych roślin. Odmiany męskie są jednak dużo droższe i bardziej wymagające w uprawie – szczególnie pod względem jakości i pH gleby, a także nawożenia i podlewania. Z odmian męskich uprawia się głównie odmiany holenderskie: 'Avalim', 'Backlim', 'Boonlim', 'Carlim', 'Gijnlim', 'Grolim', 'Herkolim', 'Franklin'. Odmiany dwupienne mają zdecydowanie mniejsze wymagania co do warunków glebowych, podlewania i nawożenia (są po prostu łatwiejsze w uprawie). Są także bardziej odporne na choroby, jednak dają mniejsze zbiory. Na plantacjach odmian dwupiennych powinno być tyle samo egzemplarzy męskich i żeńskich (stosunek 1:1). Do często uprawianych odmian dwupiennych należą niemieckie odmiany 'Eposs', 'Huchel's Alpha', Schwetzinger Meisterschus'. W uprawie spotyka się także odmiany francuskie: 'Dartagnan' (odmiana męska) oraz 'Cipres' i 'Dariana' (odmiany dwupienne).

Najgroźniejsze szkodniki szparagów to trzep szparagówka (zwana także „muchą szparagową”) oraz mszyca burakowa, mszyca szparagowa, poskrzypka szparagowa i poskrzypka dwunastokropkowa. Jeśli chodzi o choroby to szparagi narażone są na występowanie zgnilizny korzeni i podstawy pędów, szarą pleśń oraz rdzę szparagową. Występowaniu chorób i szkodników sprzyja nieprawidłowy sposób uprawy szparagów np. zachwaszczenie, zbyt wilgotne (podmokłe) podłoże, nieodpowiednie pH gleby (zbyt kwaśne podłoże).