Jałowiec

Największą popularnością cieszy się jałowiec pospolity (Juniperus communis), który często porasta tereny ubogie, nieurodzajne. To gatunek o zmiennej wysokości – pod koroną drzew zwykle nie przekracza 1,5 m, natomiast w dobrych warunkach osiąga kilkanaście metrów wysokości. Kłujące igły mają ostre końcówki i wyrastają w różnych kierunkach. Kwiaty jałowców są niepozorne, bez wartości dekoracyjnej. Z kolei jesienią roślina wykształca czarne owoce, o niebieskim nalocie – szyszkojagody. To znana przyprawa, często dodawana do dziczyzny i innych mięs. Nie można jednak stosować jej nadgorliwie – nadmiar ma działanie lekko toksyczne dla organizmu. Wśród bardziej znanych odmian jałowca pospolitego wymienić można m.in. ‘Green Carpet’. Charakteryzuje się płożącym pokrojem i zazwyczaj nie przekracza 20-30 cm wysokości. Atrakcyjne zabarwienie to atut jałowca 'Kalebab', który wiosną i latem przybiera barwę ciemnozieloną, jesienią brązowo-zieloną, zaś zimą żółto-pomarańczową. Rośnie wolno, po 10 latach osiąga zaledwie do 1,5 m wysokości. Docelowo dorasta do 3 m.

Kolejnym rodzimym gatunkiem, występującym naturalnie w Pienińskim Parku Narodowym, jest jałowiec sabiński (Juniperus sabina). Ścieli się nisko, za to mocno rozrasta się wszerz. Osiąga średnio do 1,5 m wysokości i 2,5 m szerokości. Roślina zaliczana jest do jałowców niekłujących. Młode liście są igiełkowate, a starsze spłaszczone, w formie łusek. Dawniej krzew był wykorzystywany w celach leczniczych. Niestety doprowadziło to do jego niemal całkowitego wymarcia na terenie kraju. Jednocześnie jest żywicielem grzyba atakującego grusze. Z tego powodu nie zawsze jest mile widziany w ogrodach.

Wśród wizualnie efektownych odmian jałowca sabińskiego należy wymienić ‘Variegata’. Jej końcówki pędów przebarwiają się w losowych miejscach na kremowo. Roślina nie przekracza 1 m wysokości.

W uprawie często spotyka się pochodzący z Himalajów jałowiec łuskowaty (Juniperus squamata). To niski krzew, który tworzy pędy gęsto pokryte grubymi, sztywnymi i kłującymi igłami. Z wierzchu są srebrzysto-niebieskie, od spodu zielone. Warto zwrócić uwagę m.in. na jałowiec łuskowaty ‘Blue Star’. To odmiana karłowa, która dorasta do 60 cm wysokości, o niemal kulistym pokroju. Igły są srebrzysto-niebiesko-zielone.

Jałowiec płożący (Juniperus horizontalis) uznawany jest za króla ogrodowych skarp i ogrodów skalnych. Wytwarza długie, płożące pędy. Większość odmian nie przekracza 40-50 cm wysokości. Atrakcyjnie wybarwia się jałowiec płożący ‘Golden Carpet’. Igły są żółtozielone i jasne, dlatego odmiana efektownie kontrastuje z roślinami o ciemnozielonym zabarwieniu. Jest niski – raczej nie przekracza 20-30 cm wysokości.

W polskim klimacie radzi sobie również jałowiec chiński (Juniperus chinensis). Gatunek charakteryzuje się dużą zmiennością pokroju. W zależności od odmiany może rosnąć jako drzewo lub płożący krzew. Oryginalnym wyglądem odznacza się np. ‘Expansa Variegata’. Tworzy zarówno pędy wzniesione, jak i płożące. Pojawiają się też na nim nieregularnie kremowe przebarwienia. Podobna zmienność formy cechuje jałowca skalnego (Juniperus scopulorum), pochodzącego z Ameryki Północnej. Wytwarza grube, dość masywne pędy. Jedna z najbardziej znanych odmian – ‘Blue Arrow’ – osiąga 6-8 m wysokości, ma zwarty stożkowy pokrój, niebieskawe igły i jest często wykorzystywana na żywopłoty.

Jałowce to rośliny słońca. W nasłonecznionych stanowiskach rozwijają się harmonijnie i są bardziej atrakcyjnie wybarwione (jest to szczególnie widoczne u odmian przebarwiających się na żółto, srebrzysto-niebiesko i kremowo). Tolerują lekkie zacienienie do półcienia.

Niektóre gatunki, np. jałowiec pospolity, w naturze rosną pod koroną drzew, jednak nie osiągają wtedy pełni krasy. Jeśli więc szukasz iglaków do cienia, dobrą alternatywą dla jałowców będą cisy. Jednocześnie jałowce są odporne na wiele niekorzystnych warunków takich jak silne wiatry, susza i zanieczyszczenia powietrza. Nadają się do dużych aglomeracji miejskich. Rodzime gatunki, o pokroju wzniesionym dobrze sprawdzają się jako całoroczne żywe ściany, chroniące przed wiatrem.

Jałowce optymalnie możesz sadzić w ogrodzie jesienią i wiosną. Sadzenie latem jest dopuszczalne, ale bardziej pracochłonne. Sadzonki musisz regularnie podlewać. W gruncie należy umieścić je nieco głębiej, niż rosły w pojemniku (ok. 2 cm). Odległość sadzenia zależy od gatunku i odmiany. Rozbieżności są duże, gdyż zależą od siły wzrostu, a także pokroju danego przedstawiciela rodzaju Juniperus.

Odmiany na żywopłot – o regularnej, stożkowej lub cylindrycznej koronie – są umieszczane w podłożu co 50-80 cm. Odmiany płożące, mocno rozrastające się wszerz, możesz sadzić nawet co 100-150 cm. Są to jednak liczby uśrednione. Zawsze jednak należy zachować odległość przynajmniej 80-100 cm od murów, ogrodzeń, ścian i granic działki.

Miejsce sadzenia powinno być przemyślane, gdyż – ze względu na mocno rozwinięty system korzeniowy – jałowiec nie lubi późniejszej zmiany stanowiska.

Jałowce są mało wymagające względem rodzaju podłoża. Znoszą większość ogrodowych gleb. Dobrze radzą sobie na terenach suchych, mało urodzajnych, lekkich, piaszczystych, a nawet kamienistych. Tolerują szeroki zakres pH. Nie lubią jedynie gleb ciężkich, wilgotnych i okresowo zalewanych. W takich warunkach słabo rozwijają się i chorują – może dochodzić np. do zgnilizn korzeni.

Jałowce dobrze znoszą susze, dlatego podlewanie wykonuj rzadziej niż u większości roślin. Regularnie podlewaj jedynie młode sadzonki, przez ok. 2-3 miesiące po posadzeniu, oraz iglaki uprawiane w pojemnikach. Starsze rośliny wystarczy nawadniać tylko podczas długotrwałych susz.

Warto również podlać je 2 bądź 3-krotnie zimą, w bezmroźne dni. Dzięki temu zapobiegniesz suszy fizjologicznej tj. sytuacji, gdy roślina traci wodę przez zielone części, jednocześnie nie mogąc jej pobrać z zamarzniętej gleby (tzw. proces transpiracji). Rezultatem jest brązowienie igieł, zwykle na wiosnę. Zjawisko u jałowców nie jest jednak tak powszechne, jak u bardziej wymagających żywotników czy cisów.

Jałowce podlewaj rano lub wieczorem. To ograniczy straty wody na skutek parowania. Do podlewania możesz używać także gnojówek z chwastów (np. w rozcieńczeniu 1:10). Szczególnie cenny jest preparat domowej roboty ze skrzypu, który zawiera krzemionkę zwiększającą odporność roślin.

Nawożenie w uprawie jałowców nie jest obowiązkowe. W zdecydowanej większości przypadków możesz z niego zrezygnować. Cięższe, gliniaste podłoża, przed sadzeniem iglaków, warto rozluźnić przez mieszanie ich z kompostem. Kwaśne podłoża, w roku poprzedzającym sadzenie, możesz wapnować wapnem węglanowym. Natomiast już w czasie uprawy jałowców – w celu ograniczenia obniżania odczynu – stosuje się m.in. wolnodziałający dolomit.

W przypadku brązowienia iglaków wiosną lub latem warto interwencyjnie zastosować dawkę nawozu. Pamiętaj jednak, że jałowce rzadko brązowieją na skutek niedoboru składników pokarmowych. Nawóz stosuje się, by zwiększyć ich zdolności regeneracyjne, trzeba jednak wyeliminować źródło problemu np. infekcję grzybową bądź suszę fizjologiczną.

Jałowce uprawiane w pojemnikach, np. na balkonach czy tarasach, dokarmiaj rzadko, ale regularnie. Raz w miesiącu możesz podawać im nawozy humusowe lub mineralne dla roślin o ozdobnych liściach. Nawożenie jest zbędne przez kilka tygodniu po sadzeniu lub przesadzeniu do świeżej ziemi.

Większość jałowców dobrze zimuje na terenie całego kraju i nie wymaga szczególnych zabiegów ochronnych. W przypadku młodych sadzonek możesz usypać ściółkę u podstawy pędów. To ochroni korzenie w przypadku mroźnych, bezśnieżnych okresów. Rośliny przed nadejściem zimy warto obficie podlać. Odmiany o kolumnowym czy stożkowym pokroju owiń i podwiąż sznurkiem tak, by ścisnąć lekko ich korony. W ten sposób ograniczysz zaleganie śniegu na pędach, które może powodować ich wyginanie czy nawet łamanie.

Sadzonki jałowców pobieraj w połowie lata. Powinny mieć ok. 10-15 cm wysokości. Podstawę pędu umieść w ukorzeniaczu. Rośliny najlepiej posadzić w mieszaninie piachu, torfu lub ogrodowej gleby. Najlepiej ukorzeniać je w wysokiej temperaturze np. w tunelu foliowym. Pamiętaj, aby folię pozostawić na zimę. Jesienią kolejnego roku sadzonki możesz przenieść do docelowych miejsc w ogrodzie. Przez cały okres ukorzeniania dbaj, aby podłoże być umiarkowanie wilgotne. Na tym etapie jałowiec nie lubi przesuszenia.

Samodzielne rozmnażanie jałowców to „inwestycja długoterminowa” – na efekty trzeba czekać. Ponadto tylko część sadzonek się przyjmuje. Efektywniejszym rozwiązaniem jest zakup gotowych, dobrze uformowanych roślin.

Jedną z najgroźniejszych chorób, która poraża głównie jałowca sabińskiego, jest rdza. Grzyb występuje zarówno na jałowcach, jak i gruszach czy pigwach, powodując szkody w plonie. W wyniku dolegliwości wiosną na iglakach pojawia się biały nalot grzybni. Z czasem występują żółtawe skupienia zarodników. Najbardziej charakterystyczna jest galaretowata, pomarańczowa narośl na pędach, przypominająca wycieki. W wyniku schorzenia jałowce przestają rosnąć i stopniowo zamierają – proces trwa zwykle kilka lat. Jest to przyczyna, dla której unika się łączenia jałowców sabińskich i grusz. Niestety zarodniki grzybów mogą przenosić się na duże odległości – nawet 0,5 km. Rezygnacja z iglaków w ogrodzie nie daje zatem pewności, że rdza nie pojawi się na drzewach owocowych.

W przypadku wystąpienia nalotu na iglakach wykonaj opryski fungicydami. Niestety gdy pojawi się narośl, zwykle jest już za późno na ratunek. Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się choroby, porażone pędy jałowca wytnij i spal (możesz też wykopać całą roślinę). W przeciwnym wypadku objawy infekcji powrócą.

Do groźnych chorób zalicza się także +331577183323, które najczęściej dotyka jałowca pospolitego. Patogen grzybowy jest aktywny przez cały sezon. Powoduje brązowienie i zamieranie pojedynczych pędów lub ich fragmentów. Jaśniejsze plamy przy ciemnych wierzchołkach pędów mogą być też objawem rizoktoniozy podstawy pędu. W obu przypadkach zastosuj fungicydy.

Szarzenie, a następnie brązowienie jałowców, może być wynikiem porażenia fytoftorozą, która prowadzi do zamierania roślin. Na korzeniach występują zgnilizny, a pędy na przekroju mają brunatne lub bordowe przebarwienia. To wiązki przewodzące poprzerastane przez grzyba. Tracą swoją funkcję, a w rezultacie roślina powoli zamiera. Aby upewnić się, że roślina jest porażona tą właśnie chorobą, możesz przyciąć pędy i sprawdzić ich stan. Niestety żaden środek nie jest w stanie wyleczyć jałowca z fytoftorozy. Porażone drzewka usuń i spal, a sąsiadujące rośliny opryskaj preparatem grzybobójczym.

Najpowszechniejsze szkodniki na jałowcach to mszyce, które wysysają sok z zielonych, niezdrewniałych części. Powodują brązowienie i zasychanie igieł, a następnie całych pędów. Rozpoznasz je po lepkiej spadzi – niestrawionych związkach cukru (przysmaku mrówek) – którą pozostawiają na roślinie. Są łatwe do zwalczania chemią – insektycydami.

Bardziej odporny jest tarcznik – szkodnik, który powoduje przebarwienia, brązowienie i deformację igieł. Do jego zwalczenia potrzeba zwykle kilku zabiegów ochronnych przy użyciu insektycydów, wykonywanych w odstępach tygodniowych.

Rzadziej na jałowcach pojawia się licinek jałowcowiaczek. To motyl, którego gąsienice żerują na roślinie. Powodują jaśnienie, żółknięcie, a następnie brązowienie fragmentów pędów. Mają ok. 5-6 mm długości. Zwalczaj je tak samo jak mszyce.

Regularne cięcie nie jest potrzebne, ogranicz je do zabiegu sanitarnego np. przy wystąpieniu chorób grzybowych. W przypadku jałowców płożących można je lekko przycinać, kontrolując rozrost, gdy wychodzą poza planowane granice np. na chodnik czy trawnik.

Jałowce mają różnorodne zastosowanie w ogrodzie. Ponadto warto je uprawiać w rodzinnych ogródkach działkowych (ROD) i na działkach letniskowych, gdyż są prawie bezobsługowe. Radzą sobie w trudnych warunkach: w miejscach silnie nasłonecznionych i na słabych glebach. Wysokie, kolumnowe lub stożkowate odmiany, nadają się na żywopłoty (zwłaszcza zakładane na terenie piaszczystym). Lepiej sprawdzają się od żywotników, które w słabej glebie szybko brązowieją i miejscowo zamierają.

Jałowce – zwłaszcza miniaturowe odmiany płożące – są podstawową dekoracją ogrodów skalnych. Uprawa na skarpach i pochyłym terenie jest szczególnie uzasadniona, gdyż korzenie jałowców głęboko drenują podłoże, umacniają je i zapobiegają erozji. Nadają się do zagospodarowania przedogródków, czyli miejsc pomiędzy ogrodzeniem a chodnikiem czy jezdnią. Wykorzystuj je do okrywania terenu.

Jałowce o atrakcyjnym, regularnym pokroju np. kule, piramidy, stożki, efektownie prezentują się w kompozycjach krzewiasto-drzewiastych. Pasują do różnych typów ogrodów – od wiejskich po orientalne. Aby miały dobry dostęp do światła w ogródkach leśnych, warto sadzić je z samego brzegu.

Wysokie jałowce, które mocniej się rozrastają, stanowią dobre miejsce do gniazdowania ptaków.

Swoje zastosowanie mają także owoce jałowców – szyszkojagody to wartościowy pokarm.