Mszyce w ogrodzie

Mszyce (Aphidoidea) to małe owady z rzędu pluskwiaków, które masowo żerują na roślinach. Uszkadzając zarówno gatunki ozdobne, jak i uprawne – drzewa i krzewy (liściaste oraz iglaste), rośliny doniczkowe, warzywa, owoce, a nawet chwasty. Poszczególne gatunki mszyc różnią się od siebie wyglądem. Występują formy ze skrzydłami i bezskrzydłe. Ciało mszyc osiąga długość kilku milimetrów, trudno dostrzec je gołym okiem. Mszyce wysysają sok z roślin i tworzą spadź (wydzielina ta nazywana jest także „rosą miodową” lub „miodem spadziowym”).

Spadź to substancja, którą żywią się mrówki – jest bogata w aminokwasy, cukry i inne wartościowe związki. Nic dziwnego, że mrówki wyspecjalizowały się w ochronie mszyc – bronią je przed ich naturalnymi wrogami (np. biedronkami czy złotookami). Niektóre gatunki zakładają nawet swoje prywatne hodowle mszyc – larwy mszyc na zimę przenoszone są w głąb mrowiska, a wiosną dorosłe owady ponownie wynoszone są na zewnątrz, gdzie mogą żerować na roślinach i dostarczać mrówkom potrzebnej im spadzi.

Owady jednodomowe z reguły przez cały cykl rozwojowy żerują tylko na jednej roślinie. Od nazwy tej rośliny bardzo często bierze się także nazwa mszycy. Jednak nie zawsze jest to zgodne ze stanem faktycznym – np. mszyca burakowa żeruje także na trzmielinie.

Mszyce dwudomowe posiadają żywiciela pierwotnego i wtórnego. Żywicielem pierwotnym jest roślina, na której owady zimują i składają zapłodnione jaja. Na żywicielu wtórnym szkodniki żerują od wiosny do późnej jesieni. Transportem owadów zajmują się uskrzydlone samice. Dwudomowy charakter mszyc znajduje odzwierciedlenie w ich nazwie np. mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana czy czeremchowo-zbożowa. Zwalczanie mszyc dwudomowych polega na pozbyciu się ich zarówno z żywiciela pierwotnego, jak i wtórnego. Rośliny, na których żerują te mszyce, warto posadzić jak najdalej od siebie, aby utrudnić owadom przenoszenie jaj.

Na świecie występuje ponad 3,5 tysiąca gatunków tych szkodników, z czego w Polsce spotkać można kilkaset. Mszyce to małe owady (około 1-2 mm) o miękkim, wrzecionowatym kształcie. Poszczególne gatunki mszyc różnią się przede wszystkim barwą. Po kolorze łatwiej jest je zidentyfikować i dobrać odpowiednie środki do ich zwalczania. Mszyce mogą być:

• białe (np. obiałka korowa),
• żółte (mszyca malinianka, mszyca różano-trawowa),
• różowe albo pomarańczowe (np. mszyca kwaśnicowa),
• ciemnozielone (mszyca bzowa),
• granatowe (np. mszyca porzeczkowa),
• czarne (np. mszyca burakowa).

Wygląd mszyc różni się w zależności od fazy rozwoju, w której się znajdują – mogą być uskrzydlone lub bezskrzydłe. Ich nazwy pochodzą od żywiciela (lub żywicieli), na którym żerują. Mszyce bardzo szybko się rozmnażają, więc walka z nimi może być trudna. W sezonie wiosenno-letnim szkodniki te rozmnażają się przez dzieworództwo, czyli bez zapładniania (bezskrzydłe samice). Mogą wtedy wydać od kilu do kilkunastu pokoleń nowych osobników, które dojrzałość płciową osiągają już po kilku dniach. Pod koniec okresu wegetacyjnego mszyce rozmnażają się płciowo – uskrzydlone samice składają jaja zapładniane przez samców, a jaja te zimują w starannie wybranym miejscu (blisko pąków lub na roślinie będącej żywicielem pierwotnym).

Mszyce wysysają z roślin sok – najchętniej żerują na młodych, soczystych pędach. Uszkadzają i deformują liście, pąki kwiatowe, zawiązki owocowe, a niektóre gatunki żerują także na korzeniach. Efektem żerowania są poskręcane, powyginane, pomarszczone, odbarwione oraz przedwcześnie więdnące i opadające liście i igły. Ponadto osłabione rośliny tracą odporność i stają się bardziej podatne na groźne choroby. Spadź, którą wydzielają mszyce, to pokarm idealny nie tylko dla mrówek. Jest słodka i pożywna i stanowi idealne środowisko dla rozwoju grzybów sadzakowych. Grzyby te tworzą czarny nalot na liściach, co ogranicza dostęp światła słonecznego i utrudnia roślinom fotosyntezę.

Mszyce przenoszą także groźne choroby wirusowe. Mszyce ograniczają wzrost i rozwój roślin, ponadto budują na roślinie nieestetyczne schronienia – galasy (narośla i brodawki) na pędach, wyrośla i wybrzuszenia na liściach. Niektóre mszyce wytwarzają biały wełniany puch, w którym się kryją. Jeśli pojawią się na liściach, pędach czy igłach białe „kłaczki” to znak, że rośliny zostały zaatakowane przez mszyce. Owady te bardzo szybko się rozmnażają i przenoszą na kolejne rośliny. Im szybciej zacznie się zwalczać te szkodniki, tym efektywniej ograniczy się rozrastanie ich kolonii. Występowaniu mszyc można zapobiegać w sposób naturalny (środki niechemiczne) albo stosując opryski preparatami ochrony roślin (środki chemiczne).

Sprzymierzeńcami w walce z mszycami są owady, które żywią się tymi szkodnikami np. błonkówki, biedronki, złotooki, skorki, pryszczarek mszycojad i wiele innych. Aby zaprosić je do swojego ogrodu, warto posadzić w nim wiele gatunków roślin kwitnących i miododajnych. Powiększaniu się kolonii mszyc sprzyjają mrówki, które bronią tych szkodników przed ich naturalnymi wrogami np. biedronkami.

W walce z mszycami pomocny jest także dobór roślin – niektórych gatunków mszyce nie tolerują np. czosnku, ponieważ wydziela on bardzo charakterystyczny, silny zapach. Warto więc sadzić czosnek nie tylko na grządkach owocowych, ale także na rabatach i klombach z roślinami ozdobnymi. Podobnie jak czosnek działa mięta, anyż, kolendra, petunia, lawenda.

W ogrodach warto też ograniczyć rozrastanie się chwastów, na których chętnie żerują mszyce (np. na komosie). Aby zapobiegać rozmnażaniu się mszyc dwudomowych należy jak najdalej od siebie sadzić rośliny będące ich żywicielami wtórnymi i pierwotnymi – utrudni to szkodnikom przenoszenie jaj na okres zimowy.

W zwalczaniu mszyc mogą pomóc także samodzielnie przygotowane gnojówki, napary i wyciągi np. z czosnku, aksamitki, piołunu, bielunia, lulka czarnego, mniszka lekarskiego, pokrzywy zwyczajnej, krwawnika pospolitego, cebuli, rumianku, skrzypu polnego czy wrotyczu pospolitego. Rośliny można też spryskiwać wodą z szarym mydłem lub płynem do mycia naczyń. W sklepach ogrodniczych można też kupić gotowe preparaty naturalne np. mydło potasowe, Agricolle (wyciąg z glonów), Himal i inne.

Silne i zdrowe rośliny rzadziej poddają się inwazji mszyc, dlatego warto zapewnić roślinom jak najlepsze warunki do wzrostu i rozwoju: odpowiednie stanowisko i glebę, wystarczającą ilość wody, trzeba także prawidłowo je nawozić i regularnie odchwaszczać. Powinno się też obserwować rośliny i reagować niezwłocznie po pojawieniu się pierwszych widocznych objawów żerowania mszyc.

Preparaty chemiczne są bardzo skuteczne w zwalczaniu mszyc, jednak trzeba używać ich zgodnie z instrukcją na opakowaniu – trzeba przestrzegać zaleceń dotyczących stężenia i terminów oprysków. Nieprawidłowe stosowanie środków chemicznych może prowadzić do zatrucia owadów pożytecznych (np. pszczół czy biedronek), skażenia wody, zniszczenia roślin, może też wpływać na zdrowie ludzi, a także zwierząt domowych.

Do zwalczania mszyc najskuteczniejsze środki to np.: Actelic 500 SC, Afidol AL, ABC na mszyce, Aztec 40 EW, Afizol AE, Aerozol na mszyce Best, Calypso 480 SC, Confidor 200 SL, Croneton 500 EC, Bi 58 Nowy, Decis 2,5 EC, Karate Zeon 050 CS, Mospilan 20 SP, Owadofos Extra 480 EC, Pirimor 500 WG, Pirimix Nowy AE, Zolone 350 EC. Na przedwiośniu warto zastosować oprysk preparatem na bazie oleju parafinowego, który niszczy zimujące mszyce. Do preparatów takich należy np. Promanal 60 EC. W przypadku występowania mszyc dwudomowych trzeba pamiętać o wykonaniu oprysku zarówno na roślinach będących żywicielem wtórnym, jak i żywicielem pierwotnym.

Skąd się biorą mszyce na roślinach doniczkowych?

Wiosną i latem, w okresie żerowania mszyc, można je spotkać wszędzie – w ogrodach, na balkonach, dlatego mogą dostać się do domu przez okno. Podobnie jak w przypadku pozostałych szkodników, mszyce możesz także przynieść do domu razem z nowo zakupioną rośliną. Dlatego tak istotne jest dokładne obejrzenie okazu jeszcze w sklepie. Lepiej nie kupować rośliny z widocznymi objawami choroby. Nową roślinę warto po zakupie przesadzić – mszyce wprawdzie żerują na liściach, jednak to w ziemi składają jaja.

Czy mszyce latają?

Nie wszystkie mszyce mają skrzydła – te częściej występują u młodych osobników. Latające mszyce poszukują nowego żywiciela, na którym zakładają kolonie.