Żarnowiec

Wśród gatunków żarnowca można wymienić np. szczodrzeniec zmienny (Chamaecytisus albus) – bardzo rzadki w Polsce i objęty ścisłą ochroną. Najbardziej znany i rozpowszechniony w uprawie jest żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparius). Krzew dorasta zwykle do 1,5 m wysokości i cechuje się rozłożystym pokrojem.

Wytwarza gęste, sztywne pędy, pokryte trójlistkowymi, drobnymi liśćmi. Termin kwitnienia jest zróżnicowany: dochodzi do niego zwykle w kwietniu i maju lub maju i czerwcu. Jako członek rodziny Fabaceae, posiada motylkowe kwiaty, w żółtym kolorze. Wyrastają obficie w kątach liści, prawie na całej długości pędów. Po kwitnieniu rośliny wykształcają owłosione strąki o długości ok. 5 cm, które z upływem czasu skręcają się i uwalniają nasiona.

Botanicy wyselekcjonowali także odmiany o innym zabarwieniu kwiatów. Wśród nich można wyróżnić żarnowiec ‘Hollandia’ (o kwiatach jasnoróżowych) oraz ‘Boskoop Ruby’ (intensywnie ciemnoróżowych).

Zarówno żółte, jak i różowe żarnowce, ładnie komponują się z odmianą kwitnącą na biało, tj. ‘White Lion’. To nieco niższy krzew, zwykle dorastający do 1,3 m wysokości. Ciekawym zabarwieniem może pochwalić się również żarnowiec ‘Zeelandia’ o kwiatach łososiowo-różowych.

Bogate możliwości aranżacyjne – chociażby jako roślina okrywowa – daje żarnowiec położony (Cytisus decumbens). Krzew dorasta do zaledwie 30 cm wysokości, rozrastając się głównie wszerz. Jego wzniesione do góry pędy pokrywają gęsto drobne liście. Kwitnie w maju na żółto. W szkółkach i sklepach ogrodniczych dostaniesz również wyższy szczodrzeniec wczesny (Cytisus praecox). Osiąga 1,5 m wysokości i ma bardziej delikatne oraz mniej sztywne pędy od żarnowca miotlastego. Kwitnie na żółto na przełomie kwietnia i maja.

Jeśli szukasz rośliny o nietypowym wyglądzie, koniecznie zwróć uwagę na szczodrzeniec czerniejący (Cytisus nigricans) 'Cyni'. Połowę pędów krzewu, zaczynając od wierzchołka, pokrywają żółte kwiaty, przypominające kłosowate kwiatostany. Kwitnie późno – od czerwca do sierpnia.

Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowatymi żarnowce mają zdolność wiązania azotu atmosferycznego.

Żarnowiec możesz sadzić zarówno w miejscach słonecznych – które przyczyniają się do jego spektakularnego, obfitego kwitnienia – jak i częściowo zacienionych. Toleruje także bezpośrednie nasłonecznienie. Dla dobra krzewu unikaj jednak uprawy w pełnym zacienieniu. Żarnowce pozbawione słońca nie prezentują się okazale: słabo rosną i są bardziej podatne na choroby grzybowe. Cytisus będzie czuł się najlepiej w miejscu ciepłym i osłoniętym od wiatru. Możesz posadzić go np. blisko ściany czy muru na południowej stronie.

Optymalnym terminem sadzenia żarnowca są jesień lub wczesna wiosna. Rośliny kupowane w pojemnikach (z uformowaną bryłą korzeniową) można sadzić także latem. Jest to jednak bardziej kłopotliwe, ponieważ wiąże się z wymogiem częstego podlewania.

Krzewy najlepiej sadzić w odległości ok. 80 cm od ścian, murów i granic działki. Żarnowce w rzędzie umieszczaj co 80-100 cm. Gęściej w gruncie można umieszczać żarnowiec położony, bo co ok. 50-60 cm.

Miejsce uprawy powinno być przemyślane – szczodrzeńce nie lubią przesadzania.

Żarnowiec toleruje podłoża różnego typu i szeroki zakres pH gleby. Najlepszy jest jednak odczyn lekko kwaśny. Na glebach wapiennych, o skrajnie alkalicznym odczynie, krzew może sprawiać problemy. Mowa nie tylko o słabym wzroście, ale też chorobach. Zazwyczaj żarnowiec bardzo dobrze radzi sobie w ogrodzie. Jest rośliną polecaną na podłoża lekkie, piaszczyste, ubogie w składniki pokarmowe. Rozwija się w nich atrakcyjnie i wzbogaca je w azot. Unikaj jedynie zasolonego podłoża (np. przy nadmiernym dokarmianiu) oraz gleb ciężkich, podmokłych i okresowo zalewanych. W takich warunkach szczodrzeniec częściej choruje. Dochodzi również do zgnilizn korzeni.

Przy bezdeszczowej pogodzie, młode sadzonki przez kilka tygodni po posadzeniu warto regularnie podlewać. Starsze krzewy mają mocno rozbudowane korzenie i dobrze radzą sobie z niedoborem wody. Wystarczy podlewać je sporadycznie, szczególnie w czasie letnich upałów i suszy.

Podczas podlewania staraj się nie moczyć nadziemnych części żarnowca. Aby ograniczyć straty wody, pracę wykonuj rano lub wieczorem.

Korzystnym zabiegiem jest ściółkowanie, które ogranicza wyparowywanie wody z gleby oraz – w pewnym stopniu – zmniejsza zachwaszczenie. Ściółkę zaleca się usypywać w szczególności przy żarnowcach uprawianych na piaszczystych glebach.

W teorii żarnowce są wystarczająco odporne, aby przetrwać polskie zimy. W praktyce zdarza się, że nadziemna część rośliny przemarza, ale krzew odrasta od korzenia. Wówczas pędy przytnij tuż nad ziemią. Oprócz ujemnych temperatur problemem są przede wszystkim bezśnieżne zimy i duże wahania pogody np. okresy ociepleń poprzedzone mrozami. Aby zabezpieczyć rośliny, okryj je stroiszem (gałązkami drzew iglastych) lub białą włókniną. Tego typu osłony zdejmij dopiero wczesną wiosną. Ponadto znaczenie dla ochrony korzeni ma także ściółka.

Pamiętaj, że śnieg zalegający przy roślinach w czasie zimy, to naturalna bariera chroniąca przed mrozem – nie odgarniaj go.

Żarnowiec jest mało wymagający. Można powiedzieć, że sam zaopatruje się w główny pierwiastek pokarmowy. W przypadku większości typów gleb w ogrodzie nawożenie nie jest potrzebne. Na glebach żyznych i próchniczych jest wręcz niewskazane.

Nawozy organiczne możesz stosować sporadycznie na piaszczystych glebach. W roku poprzedzającym sadzenie wypróbuj np. obornik świeży, a po 3-4 latach, w trakcie uprawy – obornik granulowany. Nawożenie organiczne dostarcza składników pokarmowych oraz poprawia strukturę gleby.

Podstawowy gatunek żarnowca możesz rozmnażać generatywnie, poprzez siew nasion, lub wegetatywnie – ukorzenianie sadzonek. Odmiany botaniczne, które cechuje np. inna barwa kwiatów, rozmnażaj tylko poprzez ukorzenianie, gdyż sadzonki wyrastające z nasion mogą nie powielać cech rośliny matecznej (kwiaty będą i tak żółte).

Sadzonki pobieraj w lipcu. Powinny mieć ok. 10 cm długości. Umieść je w rozsadniku lub zacisznym, osłoniętym miejscu. Przez cały okres ukorzeniania dbaj, aby podłoże było lekko wilgotne. Na tym etapie roślina reaguje na suszę dosyć wolno. W zależności od stopnia ukorzenienia wiosną lub jesienią posadź ją w miejsce docelowe na przyszły sezon. Aby upewnić się, jaki termin będzie najlepszy, możesz wykopać na próbę 2-3 sadzonki.

Drugi sposób polecany jest hobbystom. Nasiona żarnowca można wysiewać w maju, po uprzednim namoczeniu przez dobę w wodzie. Wcześniej warto przechowywać je przez kilka tygodni w lodówce. Jest to tzw. proces stratyfikacji, czyli przysposabiania nasion do kiełkowania. Tym samym zwiększa się szansa, że z nasiona wyrośnie roślina.

Na donicę przypadają po 2-3 nasiona. Przed zimą pojemniki przenieś do chłodnego, jasnego pomieszczenia – może to być np. miejsce przy oknie w budynku gospodarczym. Kiełkowanie żarnowców jest nierównomierne i mało efektywne – pamiętaj, aby uzbroić się w cierpliwość. W ten sposób pozyskane sadzonki wysadzaj w miejsce docelowe po 1,5-2 latach. Jeśli oczekujesz szybszych efektów, bardziej opłacalny jest zakup dobrze rozrośniętych, zdrowych sadzonek.

Żarnowce uchodzą za rośliny wytrzymałe, mało podatne na choroby. W pewnych warunkach może dojść jednak do porażenia patogenami. Sprzyja im wilgotne stanowisko, niedobór światła i osłabienie krzewów np. za sprawą mrozu. Najgroźniejsza choroba objawia się na pędach – to tzw. zamieranie pędów żarnowca. W przypadku jej wystąpienia na szczytach gałęzi pojawiają się nieregularne, owalne plamy. Początkowo są brunatne, z czasem stają się szare. W wyniku choroby pędy stopniowo zamierają. Podobnie liście, których zamarcie jest poprzedzone żółknięciem. W rezultacie może dojść do uschnięcia krzewu.

Porażone pędy wytnij, a krzewy opryskaj uniwersalnym fungicydem o działaniu układowym.

Żarnowiec nie wymaga corocznego cięcia, ale też nie reaguje negatywnie na tego typu zabieg. Usuwaj przede wszystkim pędy uszkodzone, suche i wrastające do wnętrza korony. Możesz też lekko przycinać te najstarsze, gdy roślina jest po kwitnieniu. Pozwoli to zachować jej atrakcyjny pokrój.

Podobnie, jak w przypadku chorób, szkodniki u żarnowców również występują rzadko. Zdarza się, że na krzewach żeruje miodówka. To drobne owady (do 3 mm długości), przypominające mszyce. W odróżnieniu od nich są jednak ruchliwe. Dorosłe owady mają skrzydła. Groźne dla szczodrzeńca są larwy (formy bezskrzydłe), które wysysają sok z liści i pędów. Powodują ich deformacje i uginanie do ziemi. Szkodnika zwalczaj, stosując insektycydy. Zwykle zabieg trzeba ponowić nawet 2-3 razy, w odstępach 7-10 dniowych. Kieruj się instrukcją podaną na opakowaniu preparatu.

Wiele zależy od gatunku. Rozłożysty żarnowiec miotlasty wymaga przestrzeni. Warto posadzić go w wyeksponowanej części ogrodu lub w szeregach, w formie szpaleru. Może składać się z krzewów jednolitych kolorystycznie lub z odmian o różnej barwie kwiatów. Weź pod uwagę, że szczodrzeńce pełnię krasy pokazują wiosną, później wyglądają znacznie mniej dekoracyjnie. Stanowią jednak dobre tło dla niższych roślin, np. bylin.

Żarnowiec miotlasty pasuje też do wielogatunkowych kompozycji drzewiasto-krzewiastych. Podobne zastosowanie mają szczodrzeniec wczesny i szczodrzeniec czerniejący. Z kolei żarnowiec położony nadaje się do zadarniania terenu np. na nieużytkach i w przedogródkach (wąskich pasach między ogrodzeniem a drogą lub chodnikiem). Dla umocnienia i ograniczenia erozji gleby wszystkie żarnowce warto uprawiać na skarpach. Stanowią dobre uzupełnienie bylin w ogrodzie skalnym.

Krzewy pasują do ogrodów w różnym stylu. Są mało wymagające, dlatego świetnie sprawdzą się na rodzinnych ogródkach działkowych (ROD) oraz działkach letniskowych. To też rozwiązanie pod uprawę na piaszczystej glebie, czyli w warunkach, w których wiele atrakcyjnie kwitnących krzewów rozwija się słabo. Żarnowce można łączyć z m.in.: dzikimi różami, głogami, śliwą tarniną czy rokitnikami (najlepiej przycinanymi na drzewka).