Bukszpan

Wśród ciekawszych i bardziej atrakcyjnych odmian znajdują się np. bukszpan ‘Fiesta’ – o wydłużonych liściach i wolniejszym wzrośnie. Na uwagę zasługuje też dorastający do 4 m wysokości bukszpan ‘Rotundifolia’, o większym i bardziej okrągłym listowiu. Niższy 'Argenteovariegata' ma liście długie na 1,5-2,5 cm, o cienkich, kremowych obrzeżeniach. Dorasta zaledwie do 1,5 m wysokości. Z kolei ‘Parasol’, którego nazwa nie jest przypadkowa, osiąga ok. 2 m wysokości i posiada zwisające gałązki, które nadają mu parasolowaty pokrój.

Nieco mniej popularny jest bukszpan drobnolistny (Buxus microphylla). Choć z wyglądu przypomina swojego kuzyna, zwykle nie przekracza 1,5 m wysokości. Jest bardzo gęsty i zwarty, dlatego wykorzystuje się go na niskie żywopłoty i do tworzenia miniaturowych, ozdobnych „kul”. W obrębie gatunku najpopularniejsza jest odmiana ‘Faullkner’, która charakteryzuje się bardzo dobrą odpornością na mróz i susze. Jest wykorzystywana w ogrodach od lat 70. ubiegłego wieku. ‘Koreana Nana’ to odmiana wręcz miniaturowa. Ma dość luźny pokrój, wolno rośnie i nie przekracza 0,5 m wysokości.

W cieplejszych rejonach Polski można uprawiać nieco bardziej wrażliwy na mróz bukszpan koreański (Buxus sinica). Krzew – o pokroju luźniejszym niż u innych bukszpanów – osiąga do 2 m wysokości. Tworzy rozłożyste, gęsto ulistnione pędy. Ma też drobne i owalne liście, z wyraźnym, jaśniejszym nerwem głównym. Rośnie wolno. Choć nie nadaje się na żywopłoty cięte, świetnie sprawdzi się w kompozycjach drzewiasto-krzewiastych sadzony pojedynczo.

Bukszpan lubi stanowiska lekko zacienione, ciepłe, osłonięte od silnych wiatrów. Dobrze rośnie w miejscach widnych i słonecznych. Unikaj jednak tych bezpośrednio nasłonecznionych – palące słońce może powodować podsychanie liści. Roślina rośnie wolniej i wytwarza drobniejsze liście w półcieniu i cieniu. Przy dużym niedoborze światła jej pokrój może być luźniejszy, mało zwarty.

W miejscach ciepłych możesz uprawiać bukszpan koreański. Unikaj tylko wystawy wschodniej, skąd zimą wieją mroźne, wysuszające wiatry.

Wszystkie gatunki bukszpanu dobrze znoszą zanieczyszczenia powietrza, dlatego można uprawiać je w dużych aglomeracjach miejskich.

Sadzonki, w przypadku bukszpanów, najczęściej kupuje się lub produkuje samodzielnie. Posadź je w ogrodzie wczesną jesienią lub wiosną. Podłoże powinno być oczyszczone, przekopane, a także użyźnione, np. przy pomocy nawozów organicznych.

Odległość sadzenia zależy od odmiany, a także zastosowania krzewu. Bukszpany uprawiane na typowy żywopłot (osiągające ok. 1,8-2 m wysokości), sadzi się zazwyczaj naprzemianlegle (na wzór muru z cegły), w dwóch lub trzech rzędach oddalonych o 25-30 cm, w rozstawie ok. 30 cm. Gęstość możesz zwiększyć, jeśli chcesz stworzyć obwódki, np. wzdłuż chodnika. Wówczas odległość między sadzonkami wynosi np. 15-20 cm. Zaletą gęstszego sadzenia jest szybsze utworzenie się jednolitych „ścian”. Wadą natomiast jest fakt, że ograniczysz tym samym roślinom przestrzeń do harmonijnego rozwoju.

Bukszpany sadzone pojedynczo lub w większych odstępach możesz formować. Często tworzy się z nich niskie kule, które nie przekraczają 50 cm wysokości.

Bukszpany wymagają żyznych, próchniczych, umiarkowanie wilgotnych gleb. Jako rośliny podatne na wysychanie, słabo rosną w podłożach piaszczystych i suchych. Z drugiej strony należy pamiętać, że w glebach wilgotnych, okresowo zalewanych, z tendencją do tworzenia zastoin wody, często chorują. Dochodzi do tzw. zgnilizny korzeni.

Krzew lepiej pobiera składniki pokarmowe i wodę, tj. najefektywniej rozwija się, w glebach o odczynie od obojętnego do zasadowego. Nie toleruje podłoży zakwaszonych.

W teorii bukszpan dobrze znosi niedobór wody, jednakże w czasie susz trzeba go podlewać. Dotyczy to szczególnie roślin ciętych, które przez uszkodzone tkanki oraz transpirację mocniej tracą wodę. Regularnego podlewania wymagają także młode, słabiej ukorzenione krzewy, oraz bukszpany uprawiane w pojemnikach.

Bukszpan to roślina zimozielona. Oznacza to, że traci wodę przez liście także w okresie zimowym. Zdarza się jednak, że nie może pobrać jej ubytków ze względu na przemarznięte podłoże w strefie korzeni. Dochodzi wówczas do wystąpienia zjawiska suszy fizjologicznej. Rezultatem jest brązowienie liści, całych fragmentów pędów, a w skrajnych przypadkach – brązowienie i zamieranie całych roślin. Jako że symptomy są najczęściej widoczne dopiero wiosną (po ruszeniu wegetacji), bukszpany – oraz wszystkie inne krzewy i drzewa zimozielone – warto sporadycznie podlewać także zimą. Rób to w umiarkowanie chłodne dni, bez dużych mrozów.

Rośliny nawadniaj intensywnie również jesienią, przy małej ilości opadów.

W roku poprzedzającym sadzenie bukszpanu, niezależnie od typu gleby, warto zastosować obornik (ok. 2 kg/1 m2) i przekopać go ziemią przy użyciu glebogryzarki lub szpadla. Następnie bukszpan dokarmiaj nawozami mineralnymi lub obornikiem granulowanym 1-2 razy w sezonie: wiosną i z początkiem lata. Pierwszy nawóz może zawierać więcej azotu w składzie NPK (azot, fosfor, potas), druga dawka – mało azotu, a dużo potasu. W ten sposób pomożesz roślinom przetrwać letnie susze i odpowiednio przygotować się do nadejścia zimy. Zbyt intensywne i późne nawożenia azotem obniża mrozoodporność.

Bukszpan wiecznie zielony i bukszpan drobnolistny to z założenia gatunki w pełni mrozoodporne. Mrozoodporność nie jest jednak wskaźnikiem bezwzględnym. Utrudnieniem mogą być m.in. kapryśna, zimowa pogoda, a także mroźne okresy, pozbawione opadów śniegu, który chroni korzenie przed niskimi temperaturami. Wpływ na zimowanie ma także ogólna kondycja rośliny, wykonywane zabiegi pielęgnacyjne oraz np. typ podłoża. Z tego powodu, w czasie zimy, rośliny warto osłonić przynajmniej grubą, co najmniej kilkucentymetrową, warstwą ściółki okrywającej – może być to kora sosnowa lub liście przyłożone gałązkami.

Bukszpan koreański zaleca się uprawiać jedynie w cieplejszych rejonach Polski, w chłodniejszych istnieje duże ryzyko przemarznięcia.

Bukszpany uprawiane w pojemnikach, np. jako dekoracje balkonów czy drzwi wejściowych do domu, mają słabsze warunki do przetrwania zimy i wymagają dodatkowej ochrony. Najlepszym rozwiązaniem będzie izolacja donic jeszcze przed sadzeniem. Możesz wykorzystać do tego płyty styropianowe. Przytwierdź je do wewnętrznych ścian pojemnika oraz na dno. W przypadku drugiej opcji nie zapomnij wykonać otworów służących odprowadzaniu nadmiaru wody. Pamiętaj też, że płyty ograniczają przestrzeń dla bryły korzeniowej, dlatego przy doborze pojemnika, warto postawić na większy rozmiar, niż początkowo zakładany. Na koniec – podobnie jak w uprawie ogrodowej – na wierzchnią warstwę podłoża usyp ściółkę, która będzie stanowiła dodatkową izolację.

Bukszpan z powodzeniem możesz rozmnażać w warunkach przydomowego ogrodu. Najlepszy termin rozpoczęcia prac to sierpień. Sadzonki (o długości ok. 10 cm) pozyskasz z wierzchołków pędów. Usuń 2-3 liście znajdujące się u podstawy pędu, a następnie umieść nasadę w ukorzeniaczu. Sadzonki wysadzaj do mieszaniny piasku i torfu (1:1). Ukorzeniają się przez kilka miesięcy.

Bukszpany warto rozmnażać w pojemnikach. Możesz je przenieść do tunelu foliowego lub szklarni. Alternatywnie, dla zwiększenia wilgotności powietrza, wystarczy je przykryć przezroczystym naczyniem. Konstrukcje należy wietrzyć, a osłonki co jakiś czas zdejmować dla cyrkulacji powietrza. Tak wyprodukowane sadzonki wysadzaj na wiosnę przyszłego roku do ogrodu lub docelowego pojemnika, np. donicy, aby służyły jako dekoracja balkonu.

Na stanowiskach o dużym natężeniu promieni słonecznych może dochodzić do poparzenia liści. Częstym objawem jest zmiana koloru końcówek liści na jasnobrązowy, co wiąże się z ich zasychaniem. Czasem dochodzi do brązowienia na najmłodszych pędach. Są to symptomy choroby fizjologicznej, na którą jedynym rozwiązaniem jest przesadzenie rośliny. Jak jej uniknąć?

• podczas podlewania unikaj moczenia nadziemnych części,

• nie przesadzaj też z wodą – stale wilgotne podłoże powoduje gnicie korzeni i stopniowe żółknięcie krzewów. Niekiedy także ich zamieranie.

Z grzybowych chorób inwazyjnych (przenoszących się na inne rośliny), bukszpan narażony jest m.in. na plamistość liści. Objawia się ona występowaniem białych, suchych plam na obrzeżach blaszek liściowych, co widoczne jest najczęściej wczesną wiosną.

Inną problematyczną chorobą jest zamieranie pędów bukszpanu, która zaczyna się od żółknięcia liści i całych pędów, aż dochodzi do brązowienia. Na spodniej stronie blaszek liściowych przebarwienia są charakterystycznie różowawe. Niestety chorobę łatwo pomylić z innymi przypadłościami, w tym chorobami fizjologicznymi. Dlatego też, w przypadku brązowienia bukszpanu, stosuje się zazwyczaj zaradczo środki przeciwgrzybowe. Podobnie zwalczaj plamistość liści. Pamiętaj przy tym, aby przycinać mocno porażone części rośliny (również całe pędy).

Do niedawna bukszpan należał do ścisłej czołówki ulubionych roślin żywopłotowych. Odgrywał też duże znaczenie w zieleni miejskiej. Od kilku lat jego popularność spada. Winny jest temu szkodnik – ćma bukszpanowa – przybyła do Polski w 2016 roku z cieplejszych rejonów. To motyl o białych skrzydłach, z ciemniejszą, szarawą obwódką. Prawdziwie szkodliwe są jednak jego gąsienice. W szybkim tempie prowadzą do ogałacania z liści, a nierzadko do zamierania bukszpanu. Swój żer rozpoczynają od wnętrza korony, przez co są trudniejsze do wykrycia. Obecność szkodnika na krzewach należy sprawdzać od kwietnia przez całe lato. Aby go zwalczyć, wykonuj zabiegi insektycydami. Jeśli Twoje rośliny są niewielkie, (np. niskie kule z bukszpanu), po wykonaniu oprysku spróbuj przykryć je na kilka godzin materiałem (możesz użyć worków z tworzywa sztucznego). Dzięki temu zabieg będzie efektywniejszy. Rozwiązanie sprawdzi się tylko w chłodniejsze dni – w letnie upały unikaj okrywania, aby nie poparzyć roślin.

Innym, typowym dla bukszpanu szkodnikiem, jest wzdymacz bukszpanowy (szpeciel). Choć jest niewidoczny gołym okiem, rozpoznasz go po objawach: deformacji i drobnieniu młodych liści. Na szpeciele stosuj insektycydy (lambda-cyhalotryna). Zabieg należy zwykle ponowić po 5-7 dniach. W pierwszej kolejności kieruj się jednak instrukcją opracowaną przez producenta preparatu.

Na krzewach mogą także wystąpić wszędobylskie mszyce i przędziorek. Temu drugiemu sprzyja szczególnie przesuszenie rośliny. Oba szkodniki wysysają sok z liści i młodych pędów, prowadzą do powstawania plam, deformacji i zamierania. Zwalczaj je tradycyjnie: mszyce insektycydami, a przędziorek preparatami przędziorkobójczymi (akarycydami).

Dla dobrego rozkrzewienia młode rośliny możesz lekko przyciąć kilka tygodni po posadzeniu. Tradycyjnie bukszpany przycina się kilka razy do roku, nie później niż początkiem września, np. wiosną, późną wiosną i środkiem lata. Zbyt późne cięcie może skutkować niezdrewnieniem pędów do nadejścia zimy. To sprawi natomiast, że będą bardziej podatne na mróz. Do cięcia możesz użyć nożyc do żywopłotu, np. akumulatorowych. Są wygodne i umożliwiają precyzyjne, równe cięcie. Pamiętaj, że narzędzie musi być ostre, w przeciwnym wypadku może spowodować miażdżenie, a nie skracanie pędów.

Żywopłot z bukszpanu warto przycinać na kształt trapezu. W tym celu zostaw podstawę szerszą i zwężaj roślinę, idąc w górę. Dzięki temu światło lepiej dociera do nisko położonych pędów, zapobiegając ogałacaniu ich z liści.

Bukszpan ma szerokie zastosowanie w ogrodzie.

• Sprawdza się idealnie do tworzenia wysokich i niskich żywopłotów, a także obwódek.

• Dobrze reaguje na cięcie i tworzy równe, zimozielone ściany.

• Jest dobrym tłem dla innych roślin, np. krzewów kwitnących, bylin i traw ozdobnych.

• Niskie obwódki – pasy zieleni o wysokości do 50 cm – często komponuje się z roślinami jednorocznymi (np. szałwią błyszczącą, żeniszkiem, aksamitką) oraz bylinami (czosnkiem ozdobnym, żurawkami, kosaćcami, lawendą).

Bukszpan pasuje do ogrodów formalnych. Często wykorzystuje się go także w ogrodach nowoczesnych. To ceniona dekoracja balkonów i tarasów. Umożliwia osłonięcie konstrukcji i odgrodzenie się od sąsiadów, np. w budownictwie miejskim. Nadaje się też do tworzenia figur geometrycznych, np. kul.