Rozchodnik
Rozchodniki (Sedum) to rośliny wieloletnie, należące do rodziny gruboszowatych (Crassulaceae). Występują na wszystkich kontynentach i są wyjątkowo wytrzymałe na susze. Najczęściej mają mięsiste liście i pędy, w których magazynują wodę.
Opis
Popularnym gatunkiem uprawianym w Polsce jest rozchodnik ostry (Sedum acre). To niska bylina (osiąga zaledwie 5-10 cm wysokości) o płożących pędach oraz grubych, drobnych liściach, które cechuje wydłużony i cylindryczny kształt. Pełnię krasy pokazuje latem, w czasie kwitnienia (w lipcu i sierpniu). Wytwarza wtedy liczne, żółte, gwiazdkowate kwiaty.
W obrębie gatunku znany jest rozchodnik ostry ‘Yellow Queen’, który poza wspomnianymi żółtymi kwiatami, ma też złocistozielone liście. W ogrodzie będzie efektownie kontrastował z roślinami o liściach ciemnozielonych.
Nieco wyższym gatunkiem jest uprawiany w Europie od XIX wieku rozchodnik kaukaski (Sedum spurium). Osiąga 10-20 cm wysokości i wyróżnia się bardzo gęstym ulistnieniem. Liście są drobne, ząbkowane, o jajowatym kształcie – wizualnie atrakcyjne.
Okres kwitnienia rozchodnika kaukaskiego przypada na lipiec i sierpień. Wówczas można podziwiać jego gwiazdkowate, różowe kwiaty. Biało-różowe obrzeżenie mają też liście odmiany ‘Tricolor’, która będzie ładnie wyglądała w przydomowym ogrodzie.
Podobne rozmiary do gatunku kaukaskiego osiąga rozchodnik kwiecisty (Sedum floriferum). Jego nazwa nie jest przypadkowa. Roślina tworzy rozety złożone z łopatkowatych liści, przypominające z kształtu kwiaty róży. Kwitnie dłużej od już wspomnianych gatunków, od czerwca do sierpnia. Jego kwiaty wyrastają grupami na szczycie słabo ulistnionych pędów. Mają gwiazdkowaty kształt i początkowo żółtą barwę. Wraz z przekwitaniem przebarwiają się na pomarańczowo-czerwono.
Na żółto – w okresie od czerwca do lipca – kwitnie również rozchodnik kamczacki (Sedum kamtschaticum), który dorasta do wysokości 20 cm. Charakteryzuje się wąskimi, łopatkowatymi liśćmi. Szczególnie popularna jest odmiana ‘Variegata’ o kremowym obrzeżeniu liści.
Nad innymi góruje rozchodnik ościsty (Sedum rupestre), który dorasta do 30 cm wysokości. Tworzy pokładające się pędy, gęsto pokryte wałeczkowatymi, wąskimi liśćmi. Typowy gatunek ma zielono-szare listowie, istnieją jednak odmiany odbiegające od tej reguły. Wśród nich warto zwrócić uwagę na ‘Aureus’, który wytwarza zielono-żółte blaszki liściowe, oraz ‘Red Form’ – o liściach przebarwiających się na czerwono. Bylina kwitnie na żółto, od lipca do sierpnia.
Do najniższych roślin okrywowych (nazywanych też dywanowymi) zalicza się rozchodnik oregoński (Sedum oreganum), który zwykle nie przekracza 5 cm wysokości. Jego liście przypominają uprawianego w mieszkaniach grubosza: są mocno mięsiste, krótkie i jajowate. Mają tendencję do przebarwiania się na czerwono. Zakwita latem na żółtopomarańczowo.
Do niedawna do rodzaju Sedum zaliczano także rozchodnik okazały, dziś znany jako rozchodnikowiec okazały (Hylotelephium spectabile). Choć został przeniesiony do innego rodzaju, potocznie wciąż jest nazywany rozchodnikiem – czasem spotyka się go pod tą nazwą w sklepach i szkółkach. Roślina wytwarza kapustowate, mięsiste liście, o owalnym kształcie i ząbkowatych brzegach. Pędy są wzniesione, grube. Kwitnie później od rozchodników, od sierpnia do września. Jego kwiaty – w kolorze różowym – są liczne, zebrane w kuliste i płaskie (baldachokształtne) kwiatostany. Pod względem wymagań przypomina kuzynów.
Rozchodniki nadają się do uprawy w pojemnikach na balkonie lub tarasie.
Stanowisko
Rozchodniki to rośliny pełnego słońca. Sadź je w miejscach silnie nasłonecznionych np. od strony południowej. Kwitną obficie nawet w prażącym słońcu, jednak brzegi ich liści mogą przebarwiać się wtedy na czerwono. Zjawisko to nie jest szkodliwe dla rośliny.
Rozchodniki dobrze sprawdzają się również na stanowiskach jasnych, ale nie bezpośrednio nasłonecznionych. W półcieniu i cieniu słabo rosną, co widać po mniej okazałym kwitnieniu i częstym chorowaniu. Półcień toleruje rozchodnikowiec okazały, który czasem jest sadzony pod koroną drzew i wysokich krzewów.
Siew i sadzenie
Najszybszym i najczęściej stosowanym sposobem pozyskania rozchodników jest zakup sadzonek. Mają delikatne korzenie, dlatego trzeba ostrożnie wyjmować je z donic i umieszczać w dołkach. Te, które dorastają do 20-30 cm wysokości i mocno się rozrastają wszerz, sadź w rozstawie co 30 cm. Odległość możesz zwiększyć lub zmniejszyć w zależności od potrzeb. Większe zagęszczenie sprawi, że rośliny szybciej pokryją dany obszar, mniejsze – ograniczy koszt zakupu.
Siew najlepiej wykonać późną wiosną – w maju lub czerwcu. Rośliny wschodzą po 3-4 tygodniach.
Wszystkie rozchodniki przyciągają zapylacze, m.in. pszczoły i motyle.
Podłoże
Rozchodnik ogrodowy jest mało wymagający, jeśli chodzi o glebę. Radzi sobie w podłożach ubogich w składniki pokarmowe, mało żyznych. Rośnie na podłożach piaszczystych i kamienistych. Toleruje większość gleb ogrodowych i szeroki zakres pH. Możesz uprawiać go w glebach wapiennych, a nawet lekko kwaśnych.
W przypadku odmian z tendencją do przebarwiania się na szaro, żółto i czerwono nadmiernie żyzne, próchnicze podłoża są wręcz niewskazane. Wówczas liście mocniej się rozrastają, ale słabiej wybarwiają i mniej kwitną. Rozchodnik nie toleruje gleb nadmiernie wilgotnych i okresowo zalewanych. Jest wtedy narażony na zgnilizny korzeni. Zazwyczaj też nie prezentuje się okazale i stopniowo zamiera.
Podlewanie
Rozchodniki są odporne na suszę. Zapas wody gromadzą w liściach i pędach. Z tego względu to rośliny prawie bezobsługowe. Nie oznacza to, że nie trzeba ich wcale podlewać. Młode rośliny potrzebują nawadniania w czasie długo utrzymującej się bezdeszczowej pogody. Starsze i rozrośnięte podlewaj jedynie przy długotrwałych suszach i upałach. Zabieg wykonuj rano lub wieczorem.
Niedobór wody poznasz po marszczeniu się liści, które stają się mniej gładkie. W przypadku rozchodników okresowy niedobór wody jest jednak mniej szkodliwy niż jej nadmiar.
Większe potrzeby wodne ma rozchodnikowiec okazały. Niedobór wody objawia się u niego zasychaniem i opadaniem dolnych liści.
Zimowanie
Chociaż rozchodniki uprawiane w Polsce uchodzą za mrozoodporne, do dobrej praktyki ogrodniczej zalicza się osłanianie ich: korą, liśćmi lub innym materiałem ściółkującym. Problemem jednak są nie tyle mrozy, ile kapryśne zimy i brak opadów śniegu, który stanowi barierę chroniącą przed skutkami ujemnych temperatur. Zabieg okrywania wykonuj później niż u innych roślin – dopiero wtedy, gdy przymrozki utrzymują się kilka dni.
Wczesną wiosną okrycia należy zagrabić i przenieść do kompostownika.
Nawożenie
W zdecydowanej większości przypadków nie ma potrzeby nawożenia rozchodników. W przypadku gleb skrajnie nieurodzajnych zastosuj nawozy organiczne, np. obornik przed sadzeniem roślin. Z kolei w czasie wegetacji zieleni – obornik granulowany (1 dawka na sezon). Celem jest poprawa właściwości podłoża aniżeli dostarczenie rozchodnikom składników pokarmowych.
Liście większości rozchodników są jadalne – mogą być dodawane m.in. do sałatek. Niektóre rozchodniki, np. ostry, mają zastosowanie w ziołolecznictwie. Nie należą jednak do roślin leczniczych, całkowicie bezpiecznych w stosowaniu. Nie powinno się z nimi eksperymentować bez konsultacji z lekarzem.
Rozmnażanie
Łatwym sposobem na rozmnażanie rozchodników jest podział starszych roślin i ukorzenianie sadzonek pędowych. Pędy mają często drobne korzenie. Wystarczy oddzielić je od rośliny matecznej i posadzić w nowym miejscu. Prace najlepiej wykonuj wiosną.
Ponadto rozchodniki można rozmnażać przez wysiew nasion. W pierwszym roku uprawy sadzonki przepikuj, aby nie rosły zbyt gęsto. W kolejnym przesadź je w miejsce docelowe. Metoda rozmnażania generatywnego jest tania, ale na efekty (zadarnienie danego terenu) trzeba poczekać dłużej niż w przypadku zakupu sadzonek.
Choroby
Największym „wrogiem” w uprawie rozchodnika jest nadmiernie wilgotne lub często zalewane podłoże. W takich warunkach dochodzi do zgnilizn korzeni i stopniowego zamierania roślin.
Jednym z patogenów porażających rodzaj Sedum są grzyby odpowiadające za występowanie tzw. białej zgnilizny. Symptomem choroby jest
matowienie pędów,
występowanie filcowatej grzybni na powierzchni,
białe punktowe narośla, które z czasem czernieją.
Ostatecznie rośliny brązowieją i zamierają.
W warunkach dużej wilgoci, zwłaszcza w chłodne lata, na rozchodnikach może pojawić się szara pleśń. W wyniku dolegliwości część pędów lub całe rośliny brązowieją. Występuje na nich szarawy, mysi, dość gęsty nalot.
Mniej groźna jest plamistość liści, która objawia się występowaniem na bylinie drobnych plam, najczęściej brązowych lub szarobrązowych, czasem z czerwoną obwódką.
Wymienione choroby zwalczaj przy użyciu środków przeciwgrzybowych. Natomiast mocno porażone fragmenty roślin przytnij.
Znacznie większym problemem jest fytoftoroza. Choroba prowadzi początkowo do przejaśnienia liści, które następnie żółkną. Do zamierania roślin dochodzi różnych miejscach uprawy. Nie ma na nią skutecznego środka. Zamierające rozchodniki najlepiej usunąć i spalić. Sąsiadujące z nimi rośliny należy opryskać fungicydem.
Szkodniki
Rozchodnik ogrodowy jest mało podatny na szkodniki, które z reguły wybierają inne rośliny, np. drzewa czy krzewy owocowe. Na bylinie sporadycznie pojawiają się mszyce. Szkodnik żerując, wysysa sok roślin, głównie z wierzchołkowej części pędów i kwiatostanów. Prowadzi to do deformacji pędów i słabszego kwitnienia. Można go poznać po lepkiej spadzi, którą pozostawia – jest ona pożywką dla grzybów sadzakowych.
Mszyce w ogrodzie
Na roślinie może wystąpić także muchówka – miniarka rozchodnikowa. Jej larwy wygryzają otwory w liściach i tworzą korytarze wewnątrz blaszek liściowych. Gdy się przyjrzysz, zobaczysz na powierzchni jaśniejszą tkankę.
Oba szkodniki zwalczaj insektycydami. Miniarki warto opryskiwać środkami ochrony roślin o działaniu wgłębnym – wnikają one przez powierzchnię roślin do głębiej położonych tkanek.
Zastosowanie
Rozchodniki to typowe rośliny okrywowe (samoistnie się zagęszczają i rozprzestrzeniają). Jeśli masz działkę usytuowaną na lekkich, piaszczystych glebach, intensywnie nasłonecznioną, możesz wykorzystywać je do zazieleniania terenu. Kilka gatunków rozchodnika w jednym miejscu tworzy barwne dywanowe kobierce. To idealna alternatywa dla trawnika, który wymaga dużych nakładów pracy i środków, w tym zużycia wody. Byliny równie dobrze sprawdzą się do przedogródków, czyli miejsc pomiędzy jezdnią a ogrodzeniem. Nie tylko są niskie, dzięki czemu nie zaburzają widoczności, ale też tolerują sporadyczne deptanie.
Tradycyjnie jednak rozchodniki uprawia się w ogrodach skalnych. Efektownie prezentują się w zewnętrznych ogrodach wertykalnych i ogrodach dachowych, sadzone przy kamieniach i murkach. Można nimi obsadzać również studzienki, gdyż radzą sobie na niezbyt grubej, nawet kilkucentymetrowej warstwie podłoża.
Rozchodniki ogrodowe pasują do wielu typów ogrodów, zwłaszcza urządzanych w stylu wiejskim. Możesz łączyć je z:
goździkami,
słonecznicami,
rojnikami.
Ostatnie nie wymagają szczególnej opieki, dlatego są praktycznym rozwiązaniem na rodzinne ogródki działkowe (ROD) czy działki letniskowe.
Chwasty
Przez 1-2 lata uprawy, do momentu zadarnienia powierzchni rozchodnikami, chwasty należy regularnie pielić. Z czasem rośliny uprawne tworzą gęste kobierce, które przepuszczają jedynie pojedyncze chwasty. Zabiegi możesz przeprowadzać wtedy sporadycznie. Rozchodniki można stosować również po to, aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się chwastów.