Aloes

• Aloes leczniczy trafił do Europy w XIII wieku. Początkowo uprawiano go w klasztornych herbariach, następnie na magnackich dworach. Dopiero wiele wieków później stał się dostępny dla każdego.

• Niektóre gatunki aloesów wykorzystuje się w celach leczniczych. Najlepiej nadaje się do tego aloes leczniczy, stosowany zewnętrznie (na rany, oparzenia, dolegliwości dermatologiczne) i wewnętrznie (m.in. na zaburzenia układu pokarmowego). Z liści aloesu usuwa się skórę, a wykorzystuje sam miąższ.

• Egipcjanie nazywali aloes „rośliną nieśmiertelności” i wykorzystywali do balsamowania zwłok.

• Afrykańskie plemiona używają soku z aloesu do ochrony przed prażącym słońcem i przeciw ukąszeniom insektów.

• Aloes należy do cennych roślin oczyszczających powietrze. Wchłania m.in. formaldehyd, benzen i tlenki węgla.

Aloesy (Aloe) to sukulenty liściowe, należące do rodziny złotogłowcowatych (Asphodeloideae). W środowisku naturalnym występują na Półwyspie Arabskim i w Afryce. W pomieszczeniach uprawia się wiele gatunków. Ze względu na szerokie prozdrowotne zastosowanie, do tych najpopularniejszych należy aloes zwyczajny, leczniczy (Aloe vera). Tworzy rozetę grubych, mięsistych liści z drobnymi „kolcami” na brzegach. Dorasta do 40 cm wysokości (przy podobnej, a nawet większej szerokości). Bardziej smukły, ale jednocześnie dużo wyższy, jest aloes drzewiasty (Aloe arborescens). Zwykle dorasta do 1 m wysokości. Ma drzewkowaty pokrój, ale tworzy dużo rozgałęzień (pędów bocznych). Jest jednym z najefektowniejszych przedstawicieli rodzaju.

Ponadto w uprawie spotyka się również aloes uzbrojony (Aloe ferox), aloes ościsty (Aloe aristata), Aloe alooides, Aloe squarrosa, Aloe golia, Aloe marlothii, Aloe petricola i Aloe ramosissima. Większość aloesów potrzebuje dużo miejsca. Rośliny mają podobne wymagania. Są łatwe w uprawie – radzą sobie z nimi nawet osoby początkujące.

Aloesy to sukulenty, które potrzebują dużo światła. Przez większą część roku mogą rosnąć w bezpośrednio nasłonecznionym miejscu, ale latem prażące słońce może powodować poparzenia. Objawiają się przebarwianiem brzegów liści na bordowo, choć z reguły nie czyni to większej krzywdy roślinom. Niemniej na parapetach okien skierowanych na południe aloes w czasie największych upałów należy osłaniać, np. zasłaniając rolety lub żaluzje. Do uprawy najlepiej nadają się parapety okien wschodnich i zachodnich. Większość aloesów z czasem rozrasta się na tyle, że na parapecie brakuje dla nich miejsca). Wtedy przestaw je możliwie jak najbliżej okna, np. na komodę lub podłogę.

W cieniu aloes rośnie wolno, słabnie, jest podatny na stres, a w wyniku błędów pielęgnacyjnych bardzo szybko zamiera. Młode aloesy i odmiany miniaturowe możesz uprawiać w miniogrodach w szkle, imitujących tereny pustynne. Latem aloes możesz wystawić na balkon, taras lub do ogrodu. Sukulenty tolerują szeroki zakres temperatur pokojowych. Nie muszą przechodzić okresu spoczynku, ale taki proces korzystnie wpływa na ich wigor. Dlatego, o ile masz taką możliwość, przenieś roślinę na zimę do jasnego, ale chłodnego pomieszczenia (10-15°C).

Zimą, w czasie mrozów, uważaj podczas wietrzenia pomieszczeń. Zimne powietrze może zaszkodzić aloesowi; w takich warunkach szybko zamiera (dochodzi do „ścinania” miąższu w liściach). W cieplejszych miesiącach należy unikać przeciągów. Jeśli aloes ma być wykorzystywany w celach leczniczych, nie powinien stać np. w kuchni z kuchenką gazową, pokoju, w którym pali się tytoń itp. Roślina wchłania niektóre związki, ponadto zanieczyszczenia gromadzą się na skórce.

Aloes należy podlewać podobnie jak większość sukulentów – dopiero wtedy, gdy podłoże przeschnie. Wierzchnia warstwa ziemi (do ok. 1 cm głębokości) powinna być całkowicie sucha. Możesz to sprawdzać palcem. Krótkotrwały niedobór wody nie szkodzi roślinie. Wyznacznikiem konieczności podlewania jest lekkie marszczenie się blaszek liściowych (sukulent zużywa wodę zgromadzoną w tych organach). Niedobór wody jest mniej szkodliwy niż nadmiar, który prowadzi do gnicia liści i podstawy pnia. Liście stają się oklapłe i często się przebarwiają (np. rozjaśniają). Zazwyczaj, nawet latem, aloesu nie trzeba podlewać częściej niż raz w tygodniu. Zimą, gdy panuje chłód, nawadniaj roślinę nawet co 2-3 tygodnie. Oczywiście wciąż najważniejsze są obserwacja i sprawdzanie wilgotności podłoża. Do podlewania używaj wody przegotowanej lub przefiltrowanej (miękka, nie zawiera chloru) o temperaturze pokojowej (ogranicza stres fizjologiczny).

Aby aloes rósł prawidłowo, nie trzeba go zraszać ani umieszczać w pobliżu nawilżacza powietrza. Roślina dobrze sobie radzi w warunkach domowych, toleruje nawet suche powietrze. Nadmierna wilgotność jest wręcz niewskazana, gdyż zwiększa ryzyko wystąpienia chorób grzybowych. Nie należy wykonywać regularnego zraszania, warto jedynie oczyszczać liście z kurzu za pomocą wilgotnej szmatki. Nigdy nie zraszaj aloesu znajdującego się w chłodnym pomieszczeniu.

Częstym błędem w uprawie aloesu jest źle dobrane, nadmiernie żyzne podłoże. Zbyt nasiąkliwa gleba może doprowadzić nawet do zamierania sukulentów. Dlatego należy stosować podłoże specjalistyczne – dla kaktusów i sukulentów. Jest bardziej przepuszczalne, lekkie, mniej zasobne. Ewentualnie używaj uniwersalnej ziemi dla roślin pokojowych, ale wymieszanej z gruboziarnistym piaskiem w proporcji 2:1. Możesz do niej dodać także rozluźniacze, np. keramzyt i perlit. Z tych materiałów dodatkowo usyp drenaż na dnie donicy (3-6 cm). Chroni on korzenie przed bezpośrednim, długotrwałym kontaktem z wodą (gdy nie wyleje się jej z podstawki) i tym samym – przed gniciem.

• Aloes zwyczajny (Aloe vera) – ma mięsiste liście, zakończone kolcami. Miąższ zawarty w liściach ma właściwości lecznicze.

• Aloes zwyczajny (Aloe arborescens) – ma grube, szarozielone, mięsiste liście pokryte delikatnymi kolcami. Osiąga do 5 metrów wysokości.

• Aloes ościsty (Aloe aristata) – mniejsza odmiana. Wytwarza pokryte małymi, białymi plamkami i zakończone kolcami, mięsiste liście.

Nawożenie aloesu jest typowe dla sukulentów, czyli niezbyt częste i oparte na mocno rozcieńczonych dawkach. Nadmiar nawozu może zaszkodzić roślinie, zwłaszcza jeśli zawiera dużo azotu. Dokarmiaj aloes raz w miesiącu, od wiosny do końca lata. Stosuj specjalistyczne nawozy do kaktusów i sukulentów. W przypadku tradycyjnych nawozów np. dla roślin o ozdobnych liściach, wystarczy 1/3 dawki sugerowanej przez producenta. Zimą aloesów, podobnie jak zdecydowanej większości roślin pokojowych, nie dokarmia się. Z nawożenia można też zrezygnować przez kilka tygodni po posadzeniu bądź przesadzeniu sukulenta. Korzysta wówczas ze składników pokarmowych zawartych w glebie.

Młode sadzonki przesadzaj po około roku od ukorzenienia. Starsze aloesy natomiast raz na kilka lat, gdy korzenie przerosną przez otwory w donicy lub rozeta liści jest nieproporcjonalnie duża w porównaniu z donicą. Roślina nie ma wtedy miejsca na dalszy rozrost, a w dodatku jest niestabilna (wywraca się).

Zabieg wykonuje się wiosną. Aloesy uprawiane dla leczniczego soku zazwyczaj sadzi się w tanich donicach z tworzywa sztucznego. Optymalne natomiast są donice gliniane, które „oddychają”, a jednocześnie poprawiają stabilność (są ciężkie). Warto wiedzieć, że aloes nie ma rozbudowanego systemu korzeniowego i radzi sobie w przyciasnych pojemnikach.

Starsze aloesy wytwarzają odrosty korzeniowe, które wystarczy oddzielić i posadzić w nowej donicy. Przyjmują się bezproblemowo, nawet jeśli mają bardzo drobne korzenie. Aloes drzewiasty łatwo rozmnożysz przez ukorzenianie sadzonek wierzchołkowych. Utnij kilkucentymetrową sadzonkę, poczekaj aż rana po cięciu przyschnie, a następnie posadź młodą roślinę w doniczce z ziemią. Podłoże powinno być stale umiarkowanie wilgotne. W tym wypadku – przez co najmniej kilka tygodni – nie dopuszczaj do przesuszenia.

Aloesowi najbardziej szkodzi nadmiar wody oraz chłód zimą. Zdarza się, że roślina ma oklapłe liście, gnije całymi partiami i ma strzelisty, niezdrowy pokrój. Takie objawy występują u aloesu drzewiastego. To często skutek zgnilizny korzeni. W takim wypadku rośliny raczej nie da się odratować. Najlepiej rozmnożyć ją, jeśli posiada jeszcze jakieś zdrowe sadzonki. Generalnie, jeśli aloes zostanie zalany, należy po prostu przesadzić go do nowej ziemi, ale nie do nowej donicy.

Ciemne – brązowe lub czarne plamy na liściach – mogą świadczyć o występowaniu choroby grzybowej. Wówczas należy spryskać roślinę fungicydem, a jeśli była ustawicznie zalewana, warto ją również podlać preparatem. Aby ograniczyć ryzyko występowania chorób korzeni, na etapie sadzenia możesz dodać do podłoża zmielony węgiel aktywny. Ma działanie odkażające.

Aloes jest mało podatny na szkodniki, chociaż nie można wykluczyć, np. wciornastków, które pojawiają się w ciepłych, mocno ogrzewanych mieszkaniach. Szkodniki wysysają sok z roślin, co powoduje powstawanie żółtych lub srebrzystych plam. Z czasem liście obumierają. Wciornastka u bardziej wilgociolubnych roślin zwalcza się m.in. przez wykonywanie pryszniców. Aloesowi mogą one jednak zaszkodzić. Co więc robić? Skorzystaj ze sprawdzonego sposobu – wykonaj 2-3 opryski insektycydem, w 5-7 dniowych odstępach. Umieść też w podłożu pałeczki owadobójcze.