Róża

Róże wytwarzają pędy pokryte kolcami i atrakcyjnymi, ciemnozielonymi, nieparzystymi liśćmi. Największą ozdobą róż są promieniste, wielopłatkowe kwiaty ‒ półpełne lub pełne (o różnej wielkości i barwie, zależnie od gatunku, a także odmiany). Róża ogrodowa najczęściej zakwita w czerwcu. Niektóre odmiany kwitną długo i obficie, aż do przymrozków.

Wyodrębnia się róże miniaturowe, okrywowe, rabatowe, parkowe, wielkokwiatowe, angielskie i pnące.

Róże miniaturowe pochodzą od karłowej róży chińskiej. Osiągają maksymalnie 40-50 cm wysokości. Często są uprawiane w pojemnikach, np. na balkonie, tarasie lub tymczasowo – w domu.

Róża okrywowa dobrze nadaje się do zagospodarowania terenu, na który właściciel nie ma pomysłu. Te rośliny wytwarzają długie, dość giętkie pędy i mają tendencję do płożenia się. Charakteryzuje je długie kwitnienie. Zazwyczaj są odporne i mało wymagające.

Większość róż powinna być uprawiana w miejscach widnych, dobrze nasłonecznionych, przewiewnych. Odpowiednie jest lekkie zacienienie. W cieniu gorzej kwitną i częściej zapadają na choroby. Prażące słońce również nie służy tym roślinom. Szczególnie duże wymagania mają róże wielkokwiatowe. Lepiej nie sadź ich na otwartej wystawie wschodniej – zimą mogłyby przemarznąć. Mniej wymagające są pod tym względem róże okrywowe i parkowe.

Optymalnym terminem sadzenia większości odmian jest początek jesieni (np. październik). Mają wtedy wystarczająco dużo czasu, aby przygotować się do nadejścia zimy, a wiosną od razu zaczynają rosnąć.

Róże wielkokwiatowe i mniej odporne odmiany możesz sadzić także wiosną, gdy minie ryzyko mrozów. Dotyczy to sadzonek z gołym korzeniem, wykopywanych z gruntu, np. w szkółce. Gołe korzenie warto umieścić w wodzie na kilka godzin przed posadzeniem. Rośliny sprzedawane w donicach, z uformowaną bryłą korzeniową, możesz przesadzać przez cały okres wegetacyjny. Oczywiście nadal najlepsze są wiosna i jesień. Sadzenie latem jest kłopotliwe ‒ rośliny przez kilka tygodni należy regularnie, nawet codziennie (w okresie suszy) podlewać. Jeśli korzenie są nadmiernie długie, skróć je. Dla rośliny jest to lepsze niż podwijanie korzeni w dołku. W wyniku tego jej system korzeniowy może się bowiem nieprawidłowo rozwinąć.

Krzewów nie sadź zbyt płytko ani zbyt gęsto. Co to oznacza w praktyce? W przypadku róż, miejsce okulizacji znajduje się na szyjce korzeniowej ‒ stąd wyrastają pędy. Powinno się ono znajdować 2-3 cm nad ziemią. W czasie sypania ziemi do dołków, potrząsaj lekko rośliną, aby zlikwidować wszystkie puste przestrzenie. Po posadzeniu, udepcz ziemię, a rośliny dokładnie podlej. Jeśli zabieg jest wykonywany pod koniec października lub w listopadzie – sadzonki możesz od razu kopczykować. Wiosną usuwa się kopczyki. Nadmiernie wilgotne podłoże w miejscu szyjki korzeniowej może być przyczyną występowania chorób grzybowych. Rozmnażania generatywnego (wysiewu nasion) w warunkach przydomowego ogrodu w zasadzie się nie praktykuje.

Panuje przekonanie, że uprawa róż w ogrodzie jest możliwa jedynie na żyznych, próchniczych podłożach. W praktyce dotyczy to głównie róż wielkokwiatowych. Wiele grup, np. róże parkowe, okrywowe, dzikie – dobrze radzą sobie na gorszych, piaszczystych lub piaszczysto-gliniastych podłożach. Jest tylko jeden warunek: nie mogą być one zbyt wilgotne. Nadmiernie nasiąkające gleby są częstą przyczyną chorób grzybowych, w wyniku których krzewy róż stopniowo zamierają. Większość z nich dobrze rośnie na przeciętnych glebach ogrodowych. Optymalny odczyn oscyluje w granicach od obojętnego do lekko kwaśnego. Trzeba unikać skrajności: na kwaśnych oraz alkalicznych glebach krzewy słabo się rozwijają.

Przed sadzeniem, oczyść i przekop podłożę. Gorsze gleby możesz oczywiście użyźnić, mieszając je z żyzną ziemią. Ciężkie podłoża rozluźnij za pomocą gruboziarnistego piasku, kompostu i stosując drenaż (np. ze żwiru). Podłoża kwaśne wapnuje się jesienią, w roku poprzedzającym sadzenie. Podłoża alkaliczne możesz zakwasić, mieszając je z torfem. Bardziej wymagające róże warto wspomóc, stosując pożyteczne bakterie, które m.in. poprawiają strukturę gleby i jej aktywność biologiczną. Krzewom sprzyjają także grzyby mikoryzowe, ponieważ m.in. usprawniają pobieranie wody i składników pokarmowych, a ponadto zwiększają odporność róż.

Młode róże podlewaj od razu po posadzeniu. Przez kilka pierwszych tygodni są wrażliwe na przesuszenie. Starsze krzewy nawadniaj jedynie w czasie długotrwałych susz. Oczywiście nie dotyczy to uprawy w donicach – wtedy podlewanie musi odbywać się regularnie, latem nawet 2-3 razy w tygodniu. Podczas podlewania, staraj się nie moczyć nadziemnych części. Prace warto wykonywać rano lub wieczorem, ale nie w godzinach popołudniowych (wówczas woda najintensywniej paruje a rośliny są narażone na stres spowodowany różnicą temperatur).

Największe wymagania mają róże znajdujące się w fazie kwitnienia lub wykształcające owoce. Róże parkowe, okrywowe i dzikie, są dość odporne na suszę. Większej uwagi wymagają róże wielkokwiatowe oraz pnące. Aby ograniczyć wyparowywanie wody z gleby, ściółkuj podłoże przy roślinach, np. używając drobno zmielonej kory. Do podlewania możesz wykorzystać także rozcieńczonych (np. w proporcjach 1:10) ekologicznych gnojówek. Szczególnie wartościowe są preparaty ze skrzypu (źródło krzemionki) i pokrzywy (lekkie nawożenie azotowe). Jednocześnie ograniczają ryzyko wystąpienia chorób korzeni.

Przed nadejściem mrozów należy zabezpieczyć:

• róże miniaturowe,
• wielkokwiatowe,
• wielokwiatowe,
• herbaciane,
• angielskie,
• pnące.

Dzikie róże, róże parkowe oraz okrywowe, są bardziej odporne na niskie temperatury. Standardowym działaniem jest usypywanie kopczyka przy głównym pędzie. Kopczyk ziemi powinien mieć 15-20 cm wysokości. Poza tym teren wokół krzewów warto ściółkować (idealnie nadają się do tego nawet dziesięciocentymetrowe ściółki z kory, rozdrobnione gałązki, nie w pełni przerobiony kompost i opadłe liście). Grubą warstwę ściółki rozsyp dopiero po pierwszych przymrozkach. Dzięki temu rośliny będą mniej podatne na ataki szkodników, np. gryzoni. Wrażliwym różom okryj także nadziemną część, np. białą włókniną. Dzikie róże nie wymagają przygotowania do zimy. Są całkowicie mrozoodporne.

Większość róż możesz dokarmiać, stosując w sezonie 2-3 dawki nawozów (np. na początku wiosny, pod koniec wiosny, w środku lata).W przypadku róż wielkokwiatowych, wielokwiatowych oraz angielskich, warto stosować nawozy, które w składzie NPK mają dużo fosforu. Różom pnącym i okrywowym możesz aplikować więcej potasu, który wspomaga krzewienie (a jednocześnie zwiększa odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne). Rośliny uprawiane w pojemnikach dokarmiaj regularnie (np. co 2-3 tygodnie) nawozami humusowymi lub mineralnymi dla roślin o ozdobnych kwiatach.

W przypadku każdej z wymienionych odmian możesz stosować także nawozy wieloskładnikowe. Ważne, aby nie „przekarmiać” róż dużymi dawkami azotu. Ten pierwiastek wprawdzie przyspiesza wzrost i wspomaga wiele procesów fizjologicznych, ale jego nadmiar sprawia, że krzewy stają się bardziej podatne na choroby oraz szkodniki (osłabia ściany komórkowe tkanek). Poza tym azot może przyczynić się do zasolenia podłoża. Róże warto też podlewać ekologicznymi gnojówkami (kilkukrotnie w ciągu roku). Dzikie róże, uprawiane w celach dekoracyjnych, nie wymagają nawożenia. Dokarmiaj je, jeśli zależy ci na dobrym plonie – dużych i licznych owocach.

Samodzielne rozmnażanie róż nie jest łatwe, aczkolwiek możliwe. Najprostszy sposób odnosi się do róż okrywowych i pnących, z giętkimi pędami. Wystarczy przygiąć poszczególne pędy, podsypać je ziemią i zabezpieczyć (np. przytwierdzając kamieniem). W trakcie kolejnego roku uprawy oddziel ukorzenioną sadzonkę. Najefektywniejszy sposób ukorzeniania pozostałych odmian róż to pobieranie sadzonek zielnych (niezdrewniałych). Wiosną pozyskuj te o długości 10-15 cm. Ścinaj je ukośnie – 1 cm nad najwyższym liściem i 2-3 cm poniżej ostatniego dolnego liścia. Podstawę pędu umieszczaj w ukorzeniaczu, a następnie sadź w pojemnikach z mieszanką torfu i piasku. Pojemniki przykryj się folią i odstaw w widne, ciepłe miejsce.

Róże regularnie podlewaj, aby podłoże było stale lekko wilgotne (aczkolwiek nie mokre). Zimą donice trzeba przenieść do chłodnego pomieszczenia. Przyjęte i ukorzenione sadzonki wypuszczają nowe pąki. Z przesadzaniem warto jednak poczekać do kolejnego roku.

Róże – zależnie od odmiany – charakteryzują się inną podatnością na choroby. Do sadzonek często dołączone są informacje o odporności na konkretne patogeny. Do wszystkich odmian i gatunków odnosi się jedna reguła: większą podatność na choroby wykazują róże rosnące w nadmiernym zacienieniu oraz na zbyt wilgotnym podłożu. Ważne, aby sadzonki nie znajdowały się blisko siebie. Róże potrzebują przestrzeni. Choroby, na które zapadają, zwalcza się tradycyjnie – stosując fungicydy (zwykle 2-3 krotnie, co 5-7 dni). Mocno porażone fragmenty należy usunąć. Żeby skutecznie zwalczać chorobę (tzn. dobrać odpowiedni preparat), trzeba ją rozpoznać.

Mączniak prawdziwy – charakterystycznym objawem jego występowania jest biały nalot na górnej stronie blaszek liściowych (to cecha odróżniająca mączniaka prawdziwego od rzekomego). Ponadto mogą występować czerwone przebarwienia. Mocno porażone liście zamierają. Mączniak atakuje także pędy.

Mączniak rzekomy – najpierw na górnej stronie liści pojawiają jasnożółte, nieregularne plamy, z czasem się zlewają. Najwyraźniej widać je między nerwami. Ostatecznie plamy czernieją. Na spodniej stronie blaszek liściowych pojawia się szarawy lub brudnobiały, puszysty nalot. Porażone liście zamierają i opadają. Mączniak rzekomy może atakować także pędy i kwiaty.

Czarna plamistość liści róży – należy do najgroźniejszych chorób róż. Najpierw na liściach pojawiają się jasnobrązowe plamy, które z czasem czernieją. Potem na ich obrzeżach powstają żółte obwódki. Choroba prowadzi do masowego opadania liści. Jednocześnie pobudza róże do tworzenia drobnych, cienkich, zielonych, niezdrewniałych pędów. Rośliny są podatne na mróz, po zimie często nie wytwarzają pąków.

Rdza róży – na zewnętrznej stronie liści pojawia się dużo punktowych, pomarańczowych lub rudych plam, z kolei od spodu widać różowe skupiska zarodników. Liście ulegają deformacji, zwijają się, zasychają i opadają. Przy zaawansowanej infekcji, obumierają także pędy.

Antraknoza róży – jej typowym objawem jest więdnięcie pędów. Najpierw pojawiają się na nich podłużne, szarobrązowe plamy. Porażone liście żółkną i brunatnieją. Pędy łatwo się łamią. W tym przypadku należy postępować nieco inaczej. Zainfekowane rośliny najlepiej jest spalić, sąsiednie – bez oznak antraknozy – warto potraktować fungicydem.

Werticilioza – prowadzi do brązowienia pędów. Zmiany najpierw widać na wierzchołkach. Patogen przyczynia się do nadmiernego rozrostu m.in. wiązek przewodzących. To sprawia, że po pewnym czasie roślina nie może pobierać wody i składników pokarmowych. W efekcie stopniowo zamiera. Porażone pędy powinno się wycinać i palić, całą roślinę warto z kolei opryskać fungicydem.

Szara pleśń – to choroba, która poraża różne rośliny, w tym róże. Początkowo może prowadzić do powstawania przebarwień – wodnistych plam na liściach lub kwiatach. Po pewnym czasie na nadziemnych organach pojawia się mączysty, szarawy nalot. Podczas silnej infekcji jest tak rozrośnięty, że skleja poszczególne organy (np. liście i pędy).

Szkodniki, podobnie jak choroby, częściej atakują zaniedbane róże, rosnące na niewłaściwym stanowisku. Dlatego i w tym przypadku ważna jest profilaktyka, m.in. prawidłowe nawożenie, zapewnienie optymalnego oświetlenia oraz dobrej gleby. Szkodniki zwalczaj za pomocą insektycydów (owady) lub akarycydów (roztocza).

Na różach często pojawiają się mszyce (zwłaszcza różane). Te drobne owady (o różnej barwie ciała, np. zielonej lub szarej) występują w dużych koloniach. Żerując, przyczyniają się do powstawania drobnych plam, które z czasem się zlewają. Owady pozostawiają lepką spadź (niestrawione związki cukrów), która jest pożywką dla grzybów sadzakowych (o tym, że się pojawiły, świadczy wyraźny, ciemnobrunatny nalot). Porażone liście usychają, a kwiaty więdną.

Problemem mogą być także przędziorki, atakujące zwłaszcza przesuszone krzewy. To drobne roztocza (mają ok. 0,5 mm długości). Tworzą charakterystyczne pajęczynki. Roztocza wysysają sok z roślin, w wyniku czego powstają drobne, brunatne plamy. Liście zwijają się, przebarwiają i opadają.

Równie groźne są gąsienice zwójek (różnych gatunków, choć na różach najczęściej żeruje zwójka różóweczka). Gąsienice znajdują się we wnętrzu zwiniętych liści, są zatem słabo widoczne. Takie liście należy usunąć i spalić, a całą roślinę opryskać insektycydem.

Osobliwe symptomy wiążą się z występowaniem skoczka różanego. To drobna (3 mm długości) błonkówka o żółtawo-czarnej barwie. O tym, że zaatakowała krzew, świadczą białe plamki na liściach, przebiegające wzdłuż nerwu głównego. Liście z marmurkowymi przebarwieniami bieleją i opadają.

Zależnie od szkodnika, stosuje się określone środki ochrony roślin – należy zapytać o nie sprzedawcę lub czytać opisy poszczególnych preparatów. Jeśli w danym sezonie trzeba wielokrotnie wykonać oprysk przeciwko danej grupie szkodników, warto naprzemiennie stosować preparaty zawierające różne substancje czynne. Dzięki temu maleje ryzyko, że szkodniki lub patogeny uodpornią się na którąś z nich.

Chwasty należy regularnie zwalczać, ponieważ zabierają różom przestrzeń i zwiększają ryzyko wystąpienia chorób oraz szkodników (chwasty mogą być ich żywicielami pośrednimi). W przypadku rabat, niepożądane rośliny najczęściej usuwa się ręcznie. Zachwaszczenie możesz w pewnym stopniu ograniczyć za pomocą ściółkowania.

Na kwitnienie róż w największej mierze wpływają stanowisko, rodzaj gleby i wiek rośliny. Duże znaczenie ma także częstotliwość nawożenia. Aby kwitnienie trwało dłużej, usuwaj przekwitłe kwiaty. Dzięki temu roślina nie będzie traciła na nie energii. Nie należy usuwać kwiatów dzikich róż, gdyż po przekwitnieniu zawiązują atrakcyjne i wartościowe owoce.

To złożona kwestia – technika cięcia zależy od grupy, do której należy dana róża.

• Te wielkokwiatowe, wielokwiatowe i miniaturowe, często przycina się na wysokość 20-40 cm.
• Cięcie róż parkowych i okrywowych należy ograniczyć do minimum.
• Pędy róż piennych warto z kolei przycinać często, aby korona zbytnio się nie zagęściła.

Dobrze jest także skracać pędy świeżo posadzonych róż (ale dopiero wiosną). Zawsze usuwaj pędy porażone, zaatakowane przez szkodniki, słabe, przemarznięte (tzw. cięcie sanitarne). Optymalny termin na przycinanie to wczesna wiosna. Róże kwitnące raz w roku, tj. nie powtarzające kwitnienia, przycinaj latem – gdy przekwitną. Róże tnie się skośnie, ok. 5 mm od oczka (miejsca, w którym wyrastają nowe pędy).

Róże mają zastosowanie w każdym ogrodzie. Te wielkokwiatowe są królowymi rabat – mogą stanowić główny element dekoracyjny danego zakątka. W rabatach uprawia się także długo kwitnące róże wielokwiatowe, które pięknie prezentują się od wiosny aż do przymrozków.

Odmiany parkowe warto sadzić w mniej wyeksponowanym miejscu lub np. na działce letniskowej. Róże okrywowe, jak wskazuje nazwa, służą do okrywania danego terenu. Są alternatywą dla bylin okrywowych, np. rozchodnika, runianki albo dąbrówki.

Róże pnące najczęściej prowadzi się na ozdobnych łukach i furtkach. Ponadto można z nich zbudować efektowną ściankę działową (na kratownicach). Nadają się do dekorowania obiektów małej architektury, np. altan, wiat i trejaży. Dzikie róże dobrze sprawdzą się jako niski (ok. 2-2,5 m), luźny żywopłot. Ich jadalne owoce są dla zwierząt cennym źródłem pożywienia. Róże miniaturowe często umieszcza się na balkonach, tarasach i przy drzwiach wejściowych do domu. Można pokusić się o stworzenie z róż wielobarwnej kompozycji. Te czerwone i białe będą ozdobą każdej rabaty.